Φανταστείτε ένα παιδί που σας ερωτούσε, «Τι κάνει ο ΟΗΕ;» Είναι μια απλή ερώτηση και για να την απαντήσετε, θα μπορούσατε να ψάξετε στο διαδίκτυο για ειδήσεις που αφορούν τον ΟΗΕ. Μια-δυό ώρες αργότερα, θα μπορούσατε να πείτε στο παιδί, «Χμ, όταν πρόκειται για σημαντικά πράγματα –πράγματα που έχουν σημασία για τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο– δεν υπάρχουν και πολλά που ο ΟΗΕ δεν κάνει». Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με το να ακούν σχετικά με τη συμμετοχή των Ηνωμένων Εθνών σε επείγουσες ανθρωπιστικές κρίσεις, όπως η κατάσταση των προσφύγων στη Συρία και στις γύρω χώρες. Πολλοί θα γνώριζαν επίσης ότι τα Ηνωμένα Έθνη συμμετέχουν ταυτόχρονα και στην πολιτική πλευρά αυτής της κρίσης, προσπαθώντας να φέρουν τα μέρη σε επαφή μεταξύ τους για τον τερματισμό της ένοπλης σύγκρουσης. Αλλά μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας των άμεσων κρίσεων, ο ΟΗΕ ασχολείται με πολλές άλλες λιγότερο «ενδιαφέρουσες για την ειδησεογραφία» καταστάσεις βοήθειας – δύο πρόσφατα παραδείγματα είναι στην περιοχή Κατσίν (Kachin) στη Βιρμανία, καθώς και στην περιοχή Σελέκα (Seleka) στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Και ο ΟΗΕ εμπλέκεται επίσης και σε πολλές άλλες συγκρούσεις, είτε είναι ενεργές είτε βρίσκονται σε προσωρινή κατάπαυση του πυρός. Ακόμα λιγότερο αναφερόμενο είναι το έργο των Ηνωμένων Εθνών και των οργανισμών του και σε άλλους τομείς – τη διεθνή φορολογική μεταρρύθμιση, τη μετεωρολογική συνεργασία, τη διεθνή αεροναυτιλία, την επιστημονική, εκπαιδευτική και πολιτιστική συνεργασία, και ο κατάλογος συνεχίζεται.

Ο Καταστατικός Χάρτης

Σε αυτό το σημείο, το παιδί θα μπορούσε να πει, «Γιατί κάνει τόσα πολλά πράγματα; Για ποιό σκοπό υπάρχουν τα Ηνωμένα Έθνη;» Η απάντηση στο ερώτημα αυτό μας οδηγεί να εξετάσουμε τον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Το Προοίμιο του Χάρτη είναι ίσως η πιο συγκλονιστική και φιλόδοξη δήλωση αποστολής οποιουδήποτε οργανισμού και αξίζει να αναφερθεί και να διαθέσουμε χρόνο για να το σκεφτούμε:

«ΗΜΕΙΣ ΟΙ ΛΑΟΙ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ, ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ,

• Να σώσουμε τις ερχόμενες γενεές από τη μάστιγα του πολέμου, που δύο φορές στα χρόνια μας έφερε στην ανθρωπότητα ανείπωτη θλίψη,
• Να διακηρύξουμε και πάλι την πίστη μας στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, στην αξιοπρέπεια και στην αξία του ανθρώπου, στα ίσα δικαιώματα ανδρών και γυναικών και μεγάλων και μικρών εθνών,
• Να δημιουργήσουμε προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες μπορεί να υπάρξει δικαιοσύνη και σεβασμός προς τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις συνθήκες και από άλλες πηγές διεθνούς δικαίου,
• Να συμβάλουμε στην κοινωνική πρόοδο και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου μέσα σε μεγαλύτερη ελευθερία,

ΚΑΙ ΓΙΑ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΣΚΟΠΟΥΣ,

• Να δείχνουμε ανεκτικότητα και να ζούμε ειρηνικά ο ένας με τον άλλο σαν καλοί γείτονες,
• Να ενώνουμε τις δυνάμεις μας για να διατηρούμε τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια, και
• να εξασφαλίζουμε, με την παραδοχή αρ­χών και την καθιέρωση μεθόδων, ότι δε θα χρησιμοποιείται ένοπλη βία παρά μόνο για το κοινό συμφέρον,
• Να χρησιμοποιούμε τους διεθνείς οργανισμούς για να συμβάλλουμε στην οικονομική και κοινωνική πρόοδο όλων των λαών,

ΑΠΟΦΑΣΙΣΑΜΕ ΝΑ ΕΝΩΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΜΑΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΕΠΙΤΥΧΟΥΜΕ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΣΚΟΠΟΥΣ.

Έτσι, οι Κυβερνήσεις μας, ... αποδέχτηκαν αυτόν τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και με αυτόν ίδρυσαν ένα Διεθνή Οργανισμό, γνωστός ως Ηνωμένα Έθνη».
Η εξασφάλιση του μέλλοντος από τον πόλεμο... η επιβεβαίωση στην πίστη στα ανθρώπινα δικαιώματα ... η αποκατάσταση του σεβασμού του διεθνούς δικαίου ... η προώθηση της κοινωνικής προόδου ... κάθε ένα από αυτά τα εγχειρήματα στη βλέψη του φέρνει παγκόσμια αλλαγή και ο ΟΗΕ προσπαθεί να ολοκληρώσει και τα τέσσερα! Και όλα αυτά σε έναν προϋπολογισμό που είναι ένα μικρό μόνο μέρος του ετήσιου ΑΕΠ ακόμη και πολύ μικρών εθνών. Η κλίμακα του έργου του ΟΗΕ εξηγεί γιατί εμπλέκεται, και πράγματι πρέπει να εμπλέκεται, σε τόσους πολλούς τομείς της διεθνούς συνεργασίας. Και εγγενές σε όλους αυτούς τους στόχους, είναι το γεγονός ότι, ενώ υπάρχουν πολλές χώρες και πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο, υπάρχει μία ανθρωπότητα. Όλοι οι οργανισμοί του, οι διαδικασίες και τα προγράμματα των Ηνωμένων Εθνών υπάρχουν αποκλειστικά για να επιφέρουν όλες τις συγκεκριμένες συνέπειες αυτού του γεγονότος. Και το ίδιο το όνομα του οργανισμού, που περιέχει και το «Εθνών» (υπονοώντας τη διαίρεση) και το «Ηνωμένων» (υπονοώντας την ολότητα) αποκαλύπτει τη δυναμική, δημιουργική τάση που βρίσκεται στην καρδιά της ίδιας της ύπαρξης του ΟΗΕ.

Ένα Θετικό Προϊόν της Σύγκρουσης

Όπως μας υπενθυμίζει το Προοίμιο, τα Ηνωμένα Έθνη προέκυψαν από τις στάχτες του παγκόσμιου πολέμου, ως απάντηση στην επιτακτική ανάγκη να βρεθεί ένας νέος τρόπος αντιμετώπισης των συγκρούσεων μεταξύ των εθνών. Έτσι είναι ο ίδιος, κατά μια περίεργη έννοια, ένα θετικό προϊόν της σύγκρουσης. Όταν της επιτραπεί να συνεχίσει την πορεία της, η σύγκρουση προκαλεί, ως απάντηση, μια ισχυρή αποφασιστικότητα από την ανθρώπινη ψυχή να βρει μια διαφορετική πορεία προς την ειρήνη, να αναζητήσετε βαθύτερα για να βρει την αρχική αιτία της σύγκρουσης. Η σύγκρουση μας διδάσκει ότι, όταν γίνονται λανθασμένες επιλογές, αυτές δεν θα πρέπει να επαναληφθούν. Οι ιδρυτές των Ηνωμένων Εθνών ήσαν αποφασισμένοι να μην επαναλάβουν τα λάθη του παρελθόντος. Οραματίστηκαν και δημιούργησαν ένα παγκόσμιο φόρουμ, όπου η ανθρώπινη συνείδηση μπορεί να αρθεί σε ένα νέο επίπεδο, όπου η δημιουργική ικανότητα του ανθρώπινου μυαλού και της καρδιάς μπορεί να επιλύσει πιθανές συγκρούσεις πριν εκραγούν σε πόλεμο. Είναι ένα μονοπάτι που απαιτεί τον επιμερισμό της ευθύνης για την κατάσταση του κόσμου και, το σημαντικότερο, οι αρχές επί των οποίων ο ΟΗΕ ιδρύθηκε εφελκύουν από τα μέλη του, μια μεγαλύτερη πνευματική θέληση για την υπηρέτηση των αναγκών όλης της ανθρωπότητας. Εμπνευσμένος εκ των άνω –από την οικουμενική ψυχή– ο ΟΗΕ δίνει τη δυνατότητα στα ανθρώπινα όντα να πλησιάσουν τους γύρω τους μέσω των πολλών φορέων παροχής υπηρεσιών του.

Επειδή είναι αφιερωμένος στην ανθρωπότητα στο σύνολό της και επειδή ο βασικός του τόνος είναι η υπηρεσία, ο ΟΗΕ είναι εκ φύσεως μαγνητικός σε όλους τους ανθρώπους καλής θέλησης. Φυσικά, πρόκειται για έναν καθαρά ανθρώπινο οργανισμό, με λάθη και παραλείψεις. Για παράδειγμα, η αρχική οργανωτική δομή του πολύ απείχε από το ιδανικό και υποφέρει από σημαντικά εμπόδια για μεταρρύθμιση. Όπως σημειώνει ο πρώην διευθυντής του Παγκόσμιου Φόρουμ για την Πολιτική, Paul James, «Ο ΟΗΕ χρειάζεται μεταρρύθμιση. Σε αυτό όλοι συμφωνούν. Αλλά οι άνθρωποι διαφωνούν έντονα για το τι είδους μεταρρύθμιση είναι αναγκαία και για ποιο σκοπό. Οι ηγέτες των ΜΚΟ στόχο έχουν έναν πιο δημοκρατικό ΟΗΕ, με μεγαλύτερη διαφάνεια και λογοδοσία. Οι τεχνοκράτες επιζητούν μεγαλύτερη παραγωγικότητα και αποδοτικότητα από το προσωπικό των Ηνωμένων Εθνών. Οι εκπρόσωποι των κρατών ευνοούν τις μεταρρυθμίσεις που συμμορφώνονται με τα εθνικά συμφέροντα και την προώθηση της εθνικής εξουσίας. Οι ιδεαλιστές προσφέρουν σχέδια για μια σημαντική επέκταση της ολομέλειας που θα μειώσει την κυριαρχία των κρατών. Ενώ οι συντηρητικοί πιέζουν για ένα μικρό ΟΗΕ με σημαντικά μειωμένη εξουσία. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπάρξει συμφωνία».¹ Επιπλέον, τα άτομα που τον στελεχώνουν, ανεξάρτητα του πόσο ταλαντούχοι και ιδεαλιστές είναι, κάνουν λάθη και εσφαλμένες κρίσεις, όπως όλοι οι άλλοι. Λόγω του τεράστιου μεγέθους και της πολυπλοκότητας των εργασιών στις οποίες εμπλέκονται, θα ήταν έκπληξη αν τα πράγματα ήσαν διαφορετικά. Ωστόσο, το ίδιο το γεγονός της ύπαρξης του ΟΗΕ δείχνει ότι το 1945, η ανθρωπότητα εισήλθε σε μια νέα φάση στην εξέλιξη της συνείδησης, μία φάση στην οποία το καλό όλων για πρώτη φορά καθιερώθηκε ως το καθοδηγητικό άστρο της συλλογικής δράσης της ανθρωπότητας.

Ο Βασικός Τόνος της Υπηρεσίας

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η υπηρεσία είναι ένας βασικός τόνος του ΟΗΕ, και αυτό το επιτυγχάνει μέσω μιας απίστευτης ποικιλίας οργανισμών, ιδρυμάτων και προγραμμάτων, από τα γνωστά, όπως η UNICEF και το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα, ως τα πιο δυσδιάκριτα σώματα όπως ο Οργανισμός για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων και ο Οργανισμός Πολυμερούς Ασφάλισης Επενδύσεων. Μια σχετικά πρόσφατη προσθήκη είναι η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), που σχηματίστηκε το 1988 για να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη σημασία των ανθρώπινων επιπτώσεων στο παγκόσμιο κλίμα. Ακόμη πιο πρόσφατα, τον Ιούλιο του 2010 ιδρύθηκε το «UN Women» για τις γυναίκες, αποτελούμενο από τέσσερα προηγούμενα όργανα των Ηνωμένων Εθνών. Ένα σημαντικό συντονιστικό όργανο για πολλές από αυτές τις υπηρεσίες είναι το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο (ECOSOC). Λιγότερο γνωστό από το Συμβούλιο Ασφαλείας και τη Γενική Συνέλευση, το ECOSOC αποτελεί το κεντρικό φόρουμ για τη συζήτηση των διεθνών οικονομικών και κοινωνικών ζητημάτων και για τη διατύπωση συστάσεων πολιτικής. Διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην προώθηση της διεθνούς συνεργασίας για την ανάπτυξη. Διαβουλεύεται επίσης με μη-κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), διατηρώντας έτσι μια ζωτικής σημασίας σύνδεση μεταξύ των Ηνωμένων Εθνών και της κοινωνίας των πολιτών

Όπως έχουμε δει από τον Χάρτη, ο ΟΗΕ ασχολείται με την εκ νέου επιβεβαίωση της πίστης στα ανθρώπινα δικαιώματα. Ένας από τους πιο σημαντικούς τρόπους για να το κάνει αυτό είναι μέσω της πιο διάσημης από τις Διακηρύξεις του, την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (UDHR - ΟΔΔΑ). Ζούμε σε μια εποχή όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα θεωρούνται ευρέως ως εξαιρετικά σημαντικά και θεωρούνται ως ο πιο χρήσιμος τρόπος για την εγγύηση της ηθικής στη δημόσια σφαίρα. Τόσο πολύ μάλιστα, που, ακόμη και σε χώρες όπου οι κυβερνήσεις είναι καταπιεστικές, εξακολουθούν, αυτές, να αισθάνονται υποχρεωμένες να υπερασπίζονται τη συμπεριφορά τους στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι εύκολο να υποτιμήσουμε το πόσο τεράστια πρόοδος είναι αυτή. Μεγάλο μέρος του γεγονότος αυτού οφείλεται στην παγκόσμια επιρροή που έχει επιτύχει η ΟΔΔΑ στα εξήντα πέντε χρόνια της ύπαρξής της. Γραμμένη στον απόηχο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, είχε ως στόχο να θέσει σε εφαρμογή τις διατάξεις του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Έχει γίνει ένα είδος χρυσού κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο μετρώνται οι εθνικές συμπεριφορές. Πρόκειται για ένα βαθιά πνευματικό έγγραφο, γιατί ασπάζεται το όραμα της καθολικής ελευθερίας και αδελφοσύνης που υπερβαίνει όλες τις διαφορές της πολιτιστικής, θρησκευτικής ή κοινωνικής συμπεριφοράς.²

Αν και δεν είναι δεσμευτική νομικά η ίδια, η ΟΔΔΑ έχει χρησιμεύσει ως ο σπόρος για περαιτέρω, πιο λεπτομερείς Διακηρύξεις, καθώς επίσης και για τις νομικά δεσμευτικές Συμβάσεις, όπως τα δύο Διεθνή Σύμφωνα για τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα, καθώς και για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα και τη Σύμβαση για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών. Δεδομένου ότι πρόκειται για νομικά έγγραφα, είναι αντίστοιχα πιο πολύπλοκα και εκτεταμένα. Και ενώ έχουν υιοθετηθεί ευρέως, πολλά έθνη δηλώνουν, επίσης, συγκεκριμένες επιφυλάξεις για ορισμένες διατάξεις εάν αισθάνονται ότι αυτές έρχονται σε σύγκρουση με την εθνική νομοθεσία τους.

Παρ’ όλα αυτά, ο ΟΗΕ, ο Καταστατικός του Χάρτης, οι θυγατρικές του υπηρεσίες, οι Διακηρύξεις και οι Συμβάσεις, καθώς και ειδικοί αναπτυξιακοί στόχοι, όπως οι Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας (το αντικείμενο του επόμενου άρθρου μας) είναι σημαντικά πνευματικά επιτεύγματα για την ανθρωπότητα, ακόμα και αν ο σκοπός τους έχει μέχρι στιγμής πραγματοποιηθεί μόνον εν μέρει. Είναι ζωντανές, δυναμικές εκφράσεις της πρόθεσης για τη δημιουργία ορθών ανθρώπινων σχέσεων. Είναι ενσαρκώσεις των υψηλών αρχών που βρίσκουν απήχηση σε όλους τους ανθρώπους καλής θέλησης. Ως τέτοιες, καλούν για την ενεργό συνεργασία και την υποστήριξή μας.

^1. UN Reform: An Analysis, p.1, James Paul, Global Policy Forum, 1996 (www.globalpolicy.org/images/pdfs/UN_Reform_An_Analysis_August_1996.pdf)

^2. Για μια σε μεγαλύτερο βάθος συζήτηση, δείτε το Σχόλιο της Παγκόσμιας Καλής Θέλησης The Universal Declaration of Human Rights: Signpost to Freedom.

Επίσης διαθέσιμος είναι ο Σχολιασμός για τα Ηνωμένα Έθνη – The United Nations: Humanity’s Challenge.