ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

Πρόλογος

Στο μεγαλύτερο μέρος της η στάση μας απέναντι στη φιλοσοφική και ψυχολογική σκέψη της Ανατολής χαρακτηρίζεται είτε από άκριτη ευπιστία είτε από μια εξίσου άκριτη δυσπιστία. Αυτό είναι ιδιαίτερα λυπηρό. Οι εύπιστοι είναι εξίσου κακοί με τους δύσπιστους. Κανείς δε μας προωθεί σε μια ορθή εκτίμηση του μεγάλου εκείνου σώματος της Ανατολικής σκέψης, που είναι τόσο περίεργα διαφορετικό από το δικό μας κι όμως, όπως ανακαλύπτουμε μετά από λίγο, τόσο θεμελιωδώς ίδιο στην ουσιαστική του αναζήτηση.

Η άκριτη αυτή στάση ευθύνεται αναμφίβολα για την πλήρη σχεδόν απουσία της Ανατολικής σκέψης από τα φιλοσοφικά και ψυχολογικά μας βιβλία – αυτή και κάτι άλλο. Η Ανατολή έχει τους δικούς της ιδιωματισμούς που δύσκολα κατανοούνται από τη Δύση. Όταν δεν ερμηνευθούν, κάνουν τα Ανατολικά κείμενα να μοιάζουν με περίεργη φλυαρία, είτε σαν ασυνάρτητη ποίηση είτε σαν αυταπάτη.

Σ’ αυτό το βιβλίο η κα Μπέϊλη προσφέρει τη μεγάλη υπηρεσία να εξετάσει με κριτικό νου την Ανατολική σκέψη, με ένα νου έτοιμο να αναγνωρίσει ότι η Ανατολική σκέψη, όπως ακριβώς και η Δυτική, δεν μπορούν να διεκδικούν την απόλυτη σοφία. Δεν έρχεται με ρούχα και χειρονομίες που προκαλούν δέος, ζητώντας από το Δυτικό να εγκαταλείψει τις χυδαίες ανεπάρκειές του για να αγκαλιάσει ένα μυστηριώδες δόγμα που περιλαμβάνει όλα τα θαυμαστά, επειδή στον ίδιο μπορεί να φαίνεται παράλογο. Στην πραγματικότητα λέει: «Η Ανατολική αυτή σκέψη έχει τη σημασία μιας έρευνας για τα βαθύτερα προβλήματα της ύπαρξης. Δεν είναι αναγκαστικά καλύτερη απ’ τη Δυτική. Είναι διαφορετική. Ξεκινά από μια άλλη προσέγγιση. Τόσο η Ανατολή όσο και Δύση έχουν εξειδικεύσει τη σκέψη τους. Επομένως η καθεμιά έχει τις αρετές της δικής της ειλικρίνειας και ιδιάζουσας εμβάθυνσης. Όμως η εξειδίκευση αξίζει μόνο όταν οδηγεί σε τελική ολοκλήρωση. Δεν είναι άραγε ώριμος ο καιρός να συνενώσουμε την Ανατολή και τη Δύση σ’ αυτή την πιο βαθιά περιοχή της ζωής τους, δηλαδή τη φιλοσοφική και ψυχολογική τους σκέψη;»

Αν όχι για άλλο λόγο, το βιβλίο αυτό είναι σημαντικό σαν μια προσπάθεια όχι μόνο να ερμηνεύσει την Ανατολή στη Δύση και τη Δύση στην Ανατολή, αλλά να συνενώσει αρμονικά τις δύο γραμμές σκέψης κάτω από την ίδια οπτική γωνία. Μένει στον αναγνώστη να κρίνει αν κατάφερε αυτή την ολοκλήρωση. Πάντως η προσπάθεια είναι αξιοσημείωτη και πρέπει να καρποφορήσει σε μια πιο νοήμονα προσέγγιση των δύο τύπων σκέψης.

Εκείνο όμως που δίνει σ’ αυτό το βιβλίο την ειδική σημασία του είναι η μοναδική σύγκριση που κάνει η συγγραφέας ανάμεσα στη Δυτική μελέτη για τους αδένες και την Ανατολική μελέτη για τα «κέντρα». Ο Δυτικός φιλόσοφος Σπινόζα είχε από παλιά σημειώσει την αδιάσπαστη αντιστοιχία σε ό,τι αποκαλούσε σώμα και νου στη ζωή του Απόλυτου και στη ζωή εκείνων των εκφράσεων του Απόλυτου που αποκαλούμε άτομα. Αν υπάρχει μια τέτοια αντιστοιχία, περιμένουμε να βρούμε σε κάθε εξωτερική εκδήλωση την εσώτερη ή ψυχική δύναμη που εκδηλώνεται μ’ αυτό τον τρόπο. Ως τώρα η παραδοχή για το εσωτερικό και το εξωτερικό είχε γίνει με έναν πολύ γενικό τρόπο. Αυτό το βιβλίο, καθώς επικεντρώνεται κυρίως στη μελέτη των αδένων που μπορούν να θεωρηθούν σαν βηματοδότες της προσωπικότητάς μας, παρουσιάζει τη σχέση σώματος-νου, όχι μόνο μ’ έναν τρόπο απροσδόκητα πλούσιο σε εισηγήσεις για μια πληρέστερη εκπαίδευση του ατόμου, αλλά με έναν τρόπο που διανοίγει εκπληκτικές δυνατότητες για μια περαιτέρω έρευνα. Στη Δύση αναφερόμαστε στο θυρεοειδή ή στα επινεφρίδια με αποκλειστικούς όρους της φυσιολογικής συμπεριφοράς τους. Μήπως όμως υπάρχει κάποιο ψυχικό αντίστοιχο αυτής της συμπεριφοράς; Η ερώτηση φαίνεται αλλόκοτη και δεν μπορεί παρά να τη διακωμωδήσουν οι επιστήμονες της φυσιολογίας. Όμως, εκτός κι αν είμαστε απολιθωμένοι δογματικοί που δεν έχουν ακόμη βγει απ’ τα σκοτάδια του υλισμού του δέκατου ένατου αιώνα, αναφερόμαστε συχνά στο ψυχικό αντίστοιχο του φυσιολογικού εκείνου οργάνου που ονομάζουμε εγκέφαλο. Γιατί λοιπόν να μην υπάρχουν ψυχικά αντίστοιχα για το θυρεοειδή, τα επινεφρίδια κι όλα τα άλλα;

Αν αναζητήσουμε τα λογικά επακόλουθα αυτής της ερώτησης, θα μάθουμε αναμφίβολα να επεκτείνουμε τη σκέψη μας για το τι είναι η ψυχική ζωή του ατόμου πέρα από τη μάλλον αφελή διανοουμενίστικη θέση που θεωρεί ότι η ζωή επικεντρώνεται αποκλειστικά στον εγκέφαλο.

Δε θα συνοψίσω τα προσωρινά συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η συγγραφέας του βιβλίου. Τα ιδιαίτερα συμπεράσματα μπορεί να χρειάζεται να τροποποιηθούν ή ακόμη ν’ απορριφθούν. Αλλά δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι η συγγραφέας έχει διανοίξει νέες δυνατότητες που μπορεί τελικά να οδηγήσουν σε φυσιολογική και ψυχολογική έρευνα με βαθιά σημασία. Το βιβλίο δεν αποτελεί μόνο μια πρόκληση, αλλά και μια μοναδική πηγή διαφώτισης. Θα προκαλέσει έκπληξη στο Δυτικό νου, αλλά νομίζω ότι η έκπληξη θα αναμειχθεί με έναν πολύ πραγματικό θαυμασμό για τις διαδικασίες της Ανατολικής σκέψης με τις οποίες, εμείς στη Δύση, δεν είμαστε καθόλου εξοικειωμένοι.

Η.A. OVERSTREET

Νέα Υόρκη - Μάιος 1930