Πόλωση υπάρχει παντού, ως φαίνεται, προς το παρόν. Αρκετοί είναι εκείνοι που φαίνεται να προσελκύονται όλο και περισσότερο από ακραίες συζητήσεις, αφήνοντας ελάχιστο χώρο για φωνές συμβιβασμού. Μήπως αυτό σημαίνει ότι οδεύουμε σε περιόδους ανοικτής σύγκρουσης; Ή μήπως υπάρχει τρόπος να θυμηθούμε την κοινή μας ανθρωπιά και να την καταστήσουμε πρωταρχικό παράγοντα στην διαμόρφωση δημόσιων συζητήσεων; Μπορεί η καλή θέληση να σχηματίσει τη γέφυρα που ενώνει αντίθετες πλευρές; Η ανεύρεση λειτουργικών απαντήσεων στα ερωτήματα αυτά θα μπορούσε να αποτελέσει το κλειδί για το μέλλον της ζωής στον πλανήτη μας.

Σε αυτό το τεύχος, εξετάζουμε στοχαστικά τον τρόπο με τον οποίο η πόλωση εκφράζεται στην πολιτική, στο ζήτημα των φύλων, καθώς και της φυλετικής και πολιτιστικής ταυτότητας, αναζητώντας τα θετικά σημεία προόδου προς ένα όραμα ενοποίησης. Η αναγνώριση αυτού του οράματος είναι ιδιαίτερα δύσκολη, όταν ακραίες φωνές ηχούν τόσο εκκωφαντικά. Οι άνθρωποι καλής θέλησης πρέπει να αναζητήσουν ένα σημείο εσωτερικής σιωπής από όπου θα εποπτεύουν τη διαδοχή του σκηνικού και να επενδύσουν την πίστη τους στην ακατανίκητη φύση του Καλού κ’ Αγαθού. Όπως υπογραμμίζει η Αλίκη Μπέιλη, «η καρδιά της ανθρωπότητας είναι υγιής» και η επιτακτικότητα των καιρών απαιτεί δημιουργικούς τρόπους εφέλκυσης αυτής της καλοκαγαθίας προς τον εαυτό μας και τους άλλους. Η πύρινη συμπόνια για καθέναν που πάσχει, καθώς και η βούληση να ιδούμε καλό έργο να συμβαίνει έξω στον κόσμο, αποτελούν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα εκείνων που υπηρετούν σε αυτή την κρίσιμη εποχή. Ελπίζουμε, ότι οι ιδέες που περιέχονται σε αυτό το τεύχος μπορούν να ενισχύσουν και να στηρίξουν όλους όσοι επιδιώκουν να εργαστούν για έναν κόσμο όπου ο βασικός τόνος όλων των σχέσεων είναι η καλή θέληση.

Πόλωση – Γεφυρώνοντας το Μεγάλο Χάσμα

Ένα από τα σημαντικά χαρακτηριστικά των περασμένων εκατόν πενήντα περίπου ετών, και ειδικότερα των πρόσφατων ολίγων δεκαετιών, είναι η αίσθηση της πόλωσης που επικρατεί με τόσο πολλούς και διαφορετικούς τρόπους στην ανθρώπινη οικογένεια.

Αυτό γίνεται ιδιαίτερα εμφανές στο πλαίσιο της πολιτικής, όπου η διαμάχη ιδεών και ιδεολογιών όχι μόνο αναγνωρίζεται, αλλά είναι ευπρόσδεκτη. Οι διάφοροι ιθύνοντές τους δεν θέλουν να γεφυρώσουν τις διαφορές που τους χωρίζουν – το μόνο που θέλουν είναι να κερδίσουν! Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, η ανθρωπότητα συσσώρευσε άφθονο αποδεικτικό υλικό σχετικά με την αποτελεσματικότητα των διαφόρων πολιτικών ιδεολογιών. Στην προσπάθεια να τεκμηριώσουν την αξία τους, οι περισσότερες από αυτές συνέβαλαν ως ένα βαθμό στην ανθρώπινη πρόοδο, αν και θα πρέπει να δεχτούμε ότι, επίσης, συνέβαλαν σε αρκετά μεγάλο βαθμό στην ανθρώπινη δυστυχία. Βρισκόμαστε, λοιπόν, σήμερα σε μια κατάσταση όπου οι διάφορες θεραπείες για τα κοινωνικά και οικονομικά δεινά, είτε της αριστεράς, του κέντρου και της δεξιάς, είτε δημοκρατικές, δικτατορικές ή θεοκρατικές, έχουν εν γένει δοκιμαστεί και βρεθεί ελλιπείς. Έχουμε από τη μια πρωτοβουλίες που τις χαρακτηρίζει η φαντασία, αλλά τείνουν να πνιγούν σε μια θάλασσα γραφειοκρατίας και δογματισμού, ενώ από την άλλη, η ιδέα της φιλελεύθερης αγοράς δημιούργησε έναν κόσμο, όπου οι ήδη πλούσιοι κερδίζουν περισσότερα και οι μη προνομιούχοι τείνουν σε μια ακόμη πιο εξουθενωτική φτώχεια. Μακροπρόθεσμα, σε αυτό τον κόσμο των συγκρουόμενων ιδεών κανείς δεν κερδίζει, οι πολλοί υποφέρουν και ο φυσικός κόσμος παρεμπιπτόντως γίνεται υπέρμετρα φτωχός. Επιπρόσθετα, υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη άποψη, ότι μια ιδιαίτερη ιδεολογία ή θεοκρατική αντίληψη αποτελεί πανάκεια για κάθε ανθρώπινο πρόβλημα και ότι αυτό πρέπει να επιβληθεί σε όλους για το μελλοντικό όφελος του κόσμου, συχνά υπό πολεμική απειλή.

Άνθρωποι πραγματικά καλής θέλησης σε όλο τον κόσμο μπορούν πια να δουν ξεκάθαρα ότι στις διάφορες ιδεολογίες υπάρχει μια τάση να χάνεται η ουσία και ορισμένες φορές φτάνουν να μετατρέπονται από ουτοπικά όνειρα σε τρομερούς εφιάλτες. Επίσης, αντιλαμβάνονται με σαφήνεια την επιτακτική ανάγκη για ένα νέο όραμα με συνεργατικό πνεύμα στον κόσμο της πολιτικής.

Είναι δυνατόν να αποτελεί η συνεργατική καλή θέληση στην πραγματικότητα όχι απλά μια ρεαλιστική διαδρομή προς ένα καλύτερο μέλλον, αλλά, ίσως το πιο σημαντικό, τον μόνο δρόμο επίτευξης ενός τέτοιου μέλλοντος; Αυτή η ιδέα μάς οδηγεί στη διερεύνηση εκείνου που ουσιαστικά βρίσκεται στη ρίζα της αποτυχίας των διαφόρων ιδεολογιών να ανταποκριθούν στα παρουσιαζόμενα από αυτές ιδανικά τους. Ίσως μια τέτοια ανακάλυψη μάς δείξει μια τεχνική προόδου εφικτή στη λειτουργία της για όλους.
Η λέξη, στην οποία αυτή συνοψίζεται, είναι μία – το κίνητρο. Μπορούμε να δηλώσουμε με βεβαιότητα, ότι το κίνητρο είναι τα πάντα. Όπου υπάρχει ανιδιοτελές κίνητρο, για το κοινό καλό και για την ανύψωση της κοινωνίας με τη βελτίωση της πνευματικής και υλικής της κατάστασης, όσο ελλιπές και ανεπαρκές και αν είναι το πολιτικό σύστημα, οι άνθρωποι που το χειρίζονται θα βρουν τρόπο να το κάνουν να λειτουργήσει αρκετά αποτελεσματικά. Αντίθετα, όσο καλό και άρτια σχεδιασμένο κι αν είναι ένα πολιτικό σύστημα, εάν οι άνθρωποι που το χειρίζονται έχουν ιδιοτελείς προθέσεις συσσώρευσης πλούτου και εξουσίας για σκοπούς της προσωπικότητας, τότε θα αποτύχει. Σε ακραίες περιπτώσεις, τέτοια σενάρια μπορούν τελικά να καταλήξουν στην αναρχία και την βαρβαρότητα μιας αποτυχημένης πολιτικής.

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιθανόν να θεωρούν ότι αυτό που πρέπει να γεφυρωθεί είναι η πόλωση ανάμεσα στην αριστερά και την δεξιά. Στην πραγματικότητα, εκείνο που χρειάζεται επειγόντως γεφύρωση είναι η πόλωση ανάμεσα σε αυτό που υπάρχει σήμερα και σε ένα μελλοντικό κόσμο, που θα βασίζεται στην εφέλκυση όλων όσα αποτελούν το βέλτιστο στην ανθρωπότητα. Μπορεί να συμπυκνωθεί σε τρεις απλές ιδέες – ορθές ανθρώπινες σχέσεις, ελευθερία και αίσθημα ευθύνης. Για τους ανθρώπους με πνευματικό προσανατολισμό, αυτό σημαίνει ανθρώπινη κατανόηση και ενσωμάτωση του θείου Σχεδίου για την ανθρωπότητα και τον κόσμο. Ας εξετάσουμε, συνεπώς, αρχικά τον βαθμό της κατανόησής μας αυτού του Σχεδίου και στη συνέχεια τα βήματα που χρειάζονται προς αυτήν την κατεύθυνση.
Μπορούμε να φανταστούμε το Σχέδιο ως μια οικουμενική ενέργεια αγάπης και καλοσύνης που περιβάλλει σαν πλέγμα ολόκληρο τον πλανήτη μας, με τη δύναμη που επιτρέπει σε όλες τις μονάδες της ζωής να εξελίσσονται προς όλο και πιο περιεκτικές στάσεις συνείδησης. Όσον αφορά την ανθρωπότητα, αυτό σημαίνει μια σταθερή προσπάθεια κατανόησης της ψυχής και μια αυξανόμενη ικανότητα εδραίωσης των αξιών και ιδιοτήτων της πρακτικά στην καθημερινή διαβίωση. Αξίζει να τις ανακαλέσουμε στη μνήμη μας. Στο πέρασμα των αιώνων, έχουν φυσικά συνοψιστεί με διάφορους τρόπους, ώστε να ταιριάζουν στις πολυάριθμες κουλτούρες που υπάρχουν στον κόσμο και στις διαφορετικές καταστάσεις εξέλιξης της ανθρώπινης συνείδησης. Ωστόσο, για τον κόσμο του 21ου αιώνα θα μπορούσαμε να τις συνοψίσουμε ως εξής: αγάπη, αίσθημα ευθύνης, ταύτιση με το όλον, φιλαλήθεια, ανιδιοτελής μερισμός, κοινωνική συμφιλίωση, ελευθερία, ευπρέπεια όσον αφορά τα υλικά αποκτήματα, χαρά και ακόμη μεγαλοφυΐα.

Μπορούμε επί τόπου να εξετάσουμε πού αποτυγχάνει η σημερινή μας κατάσταση εθνικής πολιτικής, διεθνών σχέσεων και οικονομικών δομών. Τείνουν να ευνοούν τους ολίγους εις βάρος των πολλών. Θέτουν συνήθως προτεραιότητα στο ιδιοτελές εθνικό συμφέρον εις βάρος των συμφερόντων της ανθρωπότητας συνολικά. Σήμερα (2018), αυτό το χαρακτηριστικό δυστυχώς εντείνεται, καθώς υπάρχουν χώρες παντού που κλείνονται στον εαυτό τους. Ολόκληρα τμήματα πληθυσμού σε πολλά μέρη του κόσμου ενστερνίζονται εκ νέου ένα διαχωριστικό εθνικιστικό πνεύμα. Αυτό αντικατοπτρίζεται επίσης σε μια αυξανόμενη τάση αποκήρυξης του διεθνιστικού πνεύματος που ανεξάρτητα από ανεπίλυτες διαμάχες και τις εμμονές σε προσωπικούς στόχους και μεθόδους, υπήρξε ένα ισχυρό ιδανικό στις δεκαετίες που ακολούθησαν τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή είναι μια ανησυχητική τάση που δεν εμπνέει εμπιστοσύνη για το μέλλον.

Ένας από τους λόγους για τους οποίους ο διεθνισμός απορρίπτεται από τόσους πολλούς είναι ότι στο μυαλό των ανθρώπων συνδέεται με την παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου και των επιχειρήσεων που οργανώνουν τις δράσεις τους γύρω από τη φοροδιαφυγή, την ανασφάλεια των εργασιακών δομών και την περιβαλλοντική αναξιοπιστία. Όμως, τη μεγαλύτερη σημασία ίσως έχει, ότι δεν αποδίδεται πολιτική ευθύνη σε κανέναν. Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι έχουν καταντήσει αποκλειστικά αναλώσιμα πιόνια στα παιχνίδια των ολιγαρχών και των μεγιστάνων του πλούτου.

Αυτή είναι ωστόσο η μία μόνο όψη της εικόνας. Υπάρχουν επίσης αμέτρητα εκατομμύρια άνθρωποι σε κάθε χώρα που αναγνωρίζουν ότι μια συνετή συνεργασία βασισμένη στην πραγμάτωση της ενότητας της ανθρωπότητας είναι ο πλέον δόκιμος τρόπος για ένα καλό μέλλον. Γνωρίζουν ότι μια επαναδέσμευση στο διεθνιστικό ιδεώδες όχι μόνο αντανακλά αυτή την ενότητα, αλλά είναι επίσης απαραίτητη για την επίτευξή της. Γνωρίζουν, επίσης, ότι η ενότητα δεν συνιστά ομοιομορφία. Η διαφορετικότητα και η ποικιλομορφία αποτελούν τον βασικό τόνο της φύσης. Ίσως αυτό μπορεί να αποτελέσει ένα θέμα, καθώς διερευνούμε έναν δρόμο προόδου.

Φυσικά ένα ενημερωτικό δελτίο καλής θέλησης δεν είναι αρμόδιο να εκπονήσει ένα πολιτικό μανιφέστο ούτε θα έπρεπε να επιχειρήσει κάτι τέτοιο: αυτό είναι το έργο όσων ειδικεύονται στον τομέα της πολιτικής, και οι οποίοι έχουν ξεπεράσει την προσωπική φιλοδοξία και την αγάπη της εξουσίας και οι καρδιές τους ενδιαφέρονται για την ανθρώπινη ανάγκη παντού στον κόσμο. Μπορούμε, ωστόσο, –και χρειάζεται– να περιγράψουμε τις αρχές που πρέπει να αποτελέσουν την βάση των πολλών και διαφόρων πειραματικών προσεγγίσεων.

Συμμετοχικός Διεθνισμός

Πρώτα απ’ όλα, υπάρχει ανάγκη για έναν νέο συμμετοχικό και αξιόπιστο διεθνισμό. Με τον ίδιο τρόπο που οι άνθρωποι επενδύουν την ενέργεια, τις ιδέες και τα οράματά τους στην τοπική τους κοινότητα και σε μεγαλύτερη κλίμακα στο έθνος τους, χρειάζεται τώρα να βοηθήσουμε να γίνει αυτό και σε ευρύτερη κλίμακα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ίσως την πιο πρόσφατη απόπειρα της ανθρωπότητας προς αυτή την κατεύθυνση. Πρόκειται για ένα πείραμα που τελεί σε εξέλιξη και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πώς θα εξελιχθεί το μέλλον του. Πολλοί, των οποίων η ταύτιση δεν έχει ακόμη ξεπεράσει τα σύνορα της χώρας τους, ελπίζουν ότι θα αποτύχει. Πολλοί περισσότεροι είναι αποφασισμένοι να το κάνουν να επιτύχει. Παρέχει, ωστόσο, στην ανθρωπότητα ένα πρότυπο λειτουργίας σχετικά με τον τρόπο, με τον οποίο κυρίαρχα ανεξάρτητα έθνη μπορούν οικειοθελώς να παραχωρήσουν κάποιο επίπεδο κυριαρχίας για μεγαλύτερο όφελος του συνόλου. Αν λέγαμε ότι αυτό υπήρξε εύκολο, θα ήταν η μεγαλύτερη υποτίμηση. Εντούτοις, λειτουργεί. Από αντικειμενική άποψη, η εξέλιξη των επιστημών, των τεχνών και της οικονομικής ζωής όλων των χωρών της ΕΕ αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα των τελευταίων επτά δεκαετιών.

Ωστόσο, αν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η ΕΕ είναι τόσο μεγάλες, πόση ελπίδα υπάρχει για ακόμη μεγαλύτερες ενώσεις; Ίσως αυτό να το βλέπουμε με λάθος τρόπο. Η πολιτική και οικονομική ένωση καθορίζονται από θέματα όπως η γεωγραφία, η πολιτιστική ταυτότητα, το θρησκευτικό υπόβαθρο. Σε ένα ευρύτερα παγκόσμιο επίπεδο, αυτού του είδους η ένωση σαφώς και δεν είναι ρεαλιστική επί του παρόντος. Φαίνεται ότι η μόνη δυνατή οδός για την προσέγγιση της παγκόσμιας ενότητας σήμερα πρέπει να βασίζεται σε ένωση αξιών, η οποία θα ενισχύσει και δεν θα μειώσει την πλούσια ποικιλία της ανθρώπινης εμπειρίας, της παράδοσης και του ιδεαλισμού. Θα δείξει επίσης πώς αυτός ο πλούτος ποικιλομορφίας δεν είναι αποκλειστικός και χωριστικός και κυρίως θα φωτίσει τον τρόπο με τον οποίο όλοι συμβάλλουν στην υγεία και την ευημερία του ευρύτερου συνόλου.

Ο Χρυσός Κανόνας

Ευτυχώς για την ανθρωπότητα, αυτές οι αξίες εμφανίζονται με μια εντυπωσιακά όμοια μορφή σε κάθε πολιτισμό και θρησκεία. Ονομάζονται ο «Χρυσός Κανόνας» – «Συμπεριφερθείτε στους άλλους, όπως θα θέλατε εκείνοι να σας συμπεριφέρονται». Αυτό καθίσταται δυνατό μόνον όταν αναγνωρίζουμε στις καρδιές και τις διάνοιές μας ότι ο «οι άλλοι», οπουδήποτε κι αν βρίσκονται στον κόσμο, είναι γείτονες μας. Αυτή η αρχή θα πρέπει να στηρίζεται σε μια νέα επιστήμη των σχέσεων που εκτείνεται σε όλο το εύρος, από τους μεμονωμένους δεσμούς της οικογενειακής και προσωπικής φιλίας μέχρι το παγκόσμιο επίπεδο. Συνδυάζει με απλό και όμορφο τρόπο τόσο την ελευθερία όσο και την ευθύνη. Αναγνωρίζει την ουσιαστική ακεραιότητα και την αξία κάθε ατόμου και κάθε κοινότητας στον κόσμο, ενώ διατηρεί την πόρτα ανοικτή στην πραγματικότητα, ότι ο καθένας μπορεί να συνεισφέρει για το καλό του συνόλου και ότι κάθε μέρος μπορεί, επίσης, να απολαμβάνει την αναγκαία προστασία και φροντίδα από αυτό το μεγαλύτερο όλον. Είναι μια θαυμάσια άσκηση να αναλογιστεί κανείς τί θα σήμαινε, εάν η αρχή αυτή, έστω και ελάχιστα, ρύθμιζε τις εθνικές και διεθνείς σχέσεις.

Τα Ηνωμένα Έθνη

Από την άλλη, ευτυχώς για την ανθρωπότητα, πολύ χρήσιμο έργο, πειραματισμοί και πρακτική εμπειρία, έχει επιτευχθεί σε αυτά τα πλαίσια μέσω των δραστηριοτήτων των διαφόρων διεθνών οργανισμών συνεργασίας που δημιούργησε η ανθρωπότητα, ιδίως των Ηνωμένων Εθνών και των ειδικών επιτροπών τους. Όντας ανθρώπινα θεσμικά όργανα, οπωσδήποτε είναι ατελή – όπως οι επικριτές τους πρόθυμα και σε πρώτη ευκαιρία επισημαίνουν. Ωστόσο, οι ελλείψεις μπορούν να διορθωθούν και να αναπτυχθούν καλύτερες δομές, καθώς το όραμα της ανθρώπινης αλληλεξάρτησης καθίσταται σαφέστερο. Τα δύο αυτά από κοινού σίγουρα δείχνουν προς ένα καλύτερο μέλλον για όλους.

Θα έχει, όμως, η ανθρωπότητα τη σοφία και την αποφασιστικότητα να ένα τέτοιο μονοπάτι σ’ αυτή τη διαδρομή; Αυτό είναι το μείζον θέμα της εποχής μας. Εδώ είναι που η καλλιέργεια μιας έμπρακτης καλής θέλησης είναι τόσο σημαντική. Η καλή θέληση ή η έμφυτη ευγένεια βρίσκεται στην καρδιά του κάθε ατόμου χωρίς εξαίρεση, αν και θα πρέπει να ειπωθεί ότι σε ορισμένους, χρειάζεται μια κάποια εκσκαφή για την ανεύρεσή της! Είναι ωστόσο δυνατόν να εφελκυστεί σε πρακτική εφαρμογή στην καθημερινότητα από την τεράστια πλειονότητα των ανθρώπων, όπου το όραμα της ανθρώπινης ενότητας και τα οφέλη μιας συνεργατικής παγκόσμιας τάξης είναι σαφώς και αδιαλείπτως διατυπωμένα, ένα καθήκον που εν μέρει εμπίπτει στην ευθύνη των μέσων ενημέρωσης, τόσο παραδοσιακών όσο και κοινωνικής δικτύωσης. Αυτός είναι ο τρόπος για να γεφυρωθούν οι αντιθέσεις που ρημάζουν την έκφραση της καλύτερης πλευράς της ανθρώπινης φύσης και παρεμποδίζουν την πρόοδό της κατά μήκος της προορισμένης γι αυτήν θείας οδού της ελευθερίας, της αγάπης και της ευθύνης.

 Άνθρωποι Κρατούν Ολόκληρο τον Ουρανό

Τί σημαίνει όταν λέμε ότι κάποιος είναι άνδρας ή γυναίκα; Αυτή η ερώτηση μπορεί να φαίνεται φαιδρή – σίγουρα όλοι γνωρίζουν, αν μη τι άλλο, ΠΟΙΟΙ είναι, καθώς οι βιολογικές διαφορές είναι συνήθως προφανείς. Ωστόσο, πάνω από 2000 χρόνια έχει αναγνωριστεί, πρώτα με την ονομασία του ερμαφροδιτισμού και από τον 20ό αιώνα και μετά με τον χαρακτηρισμό της διαφυλικότητας (intersex), ότι ένα μικρό ποσοστό ανθρώπων μπορεί να παρουσιάζουν χαρακτηριστικά και των δύο φύλων στο ίδιο σώμα, ενώ σε αρκετές παραδοσιακές κοινωνίες, υπάρχουν ονόματα για άτομα που μπορεί να θεωρηθούν ότι ανήκουν σε ένα τρίτο φύλο. Αυτά τα δεδομένα θα έπρεπε να μας κάνουν να αναλογιστούμε, προτού ισχυριστούμε ότι η αρρενωπότητα και η θηλυκότητα αποτελούν καθορισμένες και διακριτές κατηγορίες. Μπορούμε επίσης να σκεφτούμε το γεγονός ότι οι διαφορές στην ορμονική σύνθεση, τόσο πριν την εφηβεία όσο και μετά το μέσον της ενήλικης ζωής, μπορούν να οδηγήσουν τα άτομα ενός φύλου να παρουσιάσουν κάποια χαρακτηριστικά τυπικά του άλλου φύλου – αρκεί μόνο να θυμηθούμε τον καθαρά υψηλό τόνο στη φωνή ενός αγοριού σοπράνο.

Αυτά σε ό,τι αφορά τους φυσικούς παράγοντες – τί γίνεται όμως με τους ψυχολογικούς και κοινωνικούς; Υπάρχει κάποια αίσθηση ότι αυτά που αφορούν το φύλο είναι όλα στο μυαλό – ή στην κουλτούρα; Είναι παγκοίνως γνωστό ότι διάφορες κουλτούρες δημιουργούν και τρέφουν διαφορετικές προσδοκίες για τους ρόλους που θα πρέπει να έχουν άντρες και γυναίκες στην κοινωνία. Ένα σημαντικό μέρος αυτού μπορεί να προέρχεται από τη θρησκεία που επικρατεί σε κάποια συγκεκριμένη κουλτούρα, εντούτοις μια μουσουλμάνα στη Σαουδική Αραβία έχει ένα διαφορετικό φάσμα ελευθεριών από μια μουσουλμάνα στην Ινδονησία, οπότε δεν πρόκειται μόνο για τη θρησκεία.

Τί συμβαίνει, όμως, με τις σκέψεις και τα συναισθήματα κάθε ατόμου; Κατά τους προηγούμενους αιώνες, αν γεννιόταν κάποιος σε αρσενικό ή θηλυκό σώμα ήταν κάτι που δεν μπορούσε να αλλάξει, ανεξάρτητα από αυτό που μπορεί να ήθελε «κατά βάθος» το άτομο. Από τον 20ο αιώνα, όμως, και μετά κάτι τέτοιο δεν ισχύει πλέον, καθώς οι ιατρικές διαδικασίες αλλαγής φύλου έχουν σημειώσει μεγάλη εξέλιξη. Το να υποβληθεί κάποιος σε αυτή τη φυσική διαδικασία αποτελεί οπωσδήποτε ένα μείζον βήμα, για να μην αναφερθούμε στις ψυχικές και συναισθηματικές δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν από την αντίθεση των άλλων. Επομένως, όσοι επιλέγουν αυτό το τραχύ μονοπάτι πρέπει σίγουρα να έχουν ένα πολύ ισχυρό κίνητρο για να το πράξουν. Στον νου τους, κάποια ουσιαστική όψη της ταυτότητάς τους θα πρέπει να συνδέεται με το «αντίθετο» από το φυσικό φύλο του αρχικού τους σώματος.

Οι αναγνώστες ίσως αναρωτηθούν σε αυτό το σημείο ποια η σχέση αυτών των συλλογισμών για το φύλο και το βιολογικό σεξ με το θέμα της πόλωσης. Η απάντηση βρίσκεται στην πολιτισμική στιγμή που συμπυκνώνεται στην εμφάνιση των κινημάτων «#MeToo» και «Time’s Up». Αυτές οι πρόσφατες εκφράσεις αναγκαίου φεμινιστικού ακτιβισμού επικεντρώνονται στα δομικά προβλήματα της σεξουαλικής κακοποίησης, της παρενόχλησης και της ανισότητας στον χώρο εργασίας και αλλού, που αποτέλεσαν μέρος της εμπειρίας των γυναικών και πηγή ανείπωτου πόνου, για αμέτρητους αιώνες, στα περισσότερα μέρη του κόσμου. Εκφράζονται κριτικά τόσο απέναντι στη συλλογική συμπεριφορά όσο και στις δομές που μπορούν να χαρακτηριστούν ως πατριαρχικές, καθώς και στις ενέργειες και τη στάση μεμονωμένων ανδρών, με τον γενικό όρο «τοξικός ανδρισμός». Ορισμένοι θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι έτσι εντείνεται η αίσθηση της πόλωσης μέσα στην κοινωνία, ότι τονίζονται οι διαφορές μεταξύ γυναικών και αντρών και η έμφαση δίνεται στις αδικίες και τις παρανοήσεις μεταξύ των φύλων.

Αυτό, βέβαια, αποτελεί παρερμηνεία, όταν βλέπουμε δηλαδή την ανερχόμενη δύναμη του θηλυκού στοιχείου μέσα από ένα στρεβλωτικό φακό που αντιμετωπίζει κάθε ανθρώπινη αλληλεπίδραση σαν να έχει μόνο νικητές και ηττημένους, θύματα και θύτες. Είναι σαν να επιστρέφουμε στο ξεπερασμένο πανάρχαιο μοντέλο του «πόλεμου των φύλων», ενώ μια βαθύτερη κατανόηση των εμφανιζόμενων επιβαρύνσεων στις σχέσεις μεταξύ των φύλων θα μας επέτρεπε να οδηγηθούμε σε μια πιο διαφοροποιημένη και αισιόδοξη οπτική. Η πόλωση ως κάποιο βαθμό είναι απαραίτητη για να επέλθει μια νέα ισορροπία – γεγονός που φαίνεται ότι συμβαίνει.
Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τον διάλογο που ξεκίνησε σχετικά με το θέμα της συναίνεσης στις σεξουαλικές σχέσεις. Κυμαίνεται από το ευρέως κατανοητό μήνυμα της φράσης «όχι σημαίνει όχι», φτάνοντας μέχρι την προσδοκία να αρχίζουν οι άντρες να παρατηρούν και να σέβονται τα πιο λεπτοφυή μηνύματα, κάποια από αυτά μη λεκτικά, που οι γυναίκες μπορεί να εκπέμπουν, δηλώνοντας ότι είναι απρόθυμες να προχωρήσουν πιο πέρα. Τέτοιου είδους θέματα, που υπογραμμίζουν τη σχέση του αρσενικού με την εξουσιαστική δύναμη και την μη λεκτική επικοινωνία στο επίπεδο των σχέσεων, θίγουν κάποιες από τις λεπτότερες δομές στη συνείδηση τονίζοντας κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Ως εκ τούτου, η εξεύρεση τρόπων εκπαίδευσης των αντρών ώστε να αναγνωρίζουν και να σέβονται αυτά τα μη λεκτικά μηνύματα και στη συνέχεια να ασκούν τη δέουσα αυτοσυγκράτηση, θα προωθούσε την βελτίωση όχι μόνο στις ατομικές σχέσεις γυναικών και αντρών, αλλά θα συνέβαλε, επίσης, στην θέσπιση διαρθρωτικών αλλαγών στο χώρο εργασίας και στην καθημερινή ζωή.

Το ζήτημα της συναίνεσης ίσως να μην είχε έρθει τόσο γρήγορα στην επιφάνεια αν δεν υπήρχε το κίνημα #MeToo (το οποίο εστιάζεται κατά κύριο λόγο στις πιο αδιαμφισβήτητες περιπτώσεις σεξουαλικής επίθεσης, που προηγουμένως είχαν σπρωχτεί κάτω από το χαλί) όσο και το γεγονός ότι, σύμφωνα με ορισμένες έρευνες επικεντρωμένες τις ΗΠΑ, οι γυναίκες παρουσιάζουν σήμερα καλύτερες επιδόσεις από τους άντρες σε μια σειρά από οικονομικές και εκπαιδευτικές μετρήσεις και, ως εκ τούτου, βρίσκονται ίσως σ’ ένα καλό σημείο που τις καθιστά λιγότερο ανεκτικές σε ξεπερασμένα πρότυπα συμπεριφοράς. Οι σχέσεις μεταξύ αντρών και γυναικών υπόκεινται σε δραματικές αλλαγές, γεγονός που επηρεάζει και τα δύο φύλα. Η συγγραφέας και ραδιοτηλεοπτική παρουσιάστρια Χάνα Ρόσιν (Hanna Rosin), στο βιβλίο της «Το Τέλος των Ανδρών» (The End of Men), σημειώνει ότι σε κάποιες τουλάχιστον κοινωνικο-οικονομικές τάξεις, αυτό οδηγεί σε αύξηση της μονογονεϊκής μητρότητας, επειδή οι γυναίκες αποφασίζουν απλά ότι δεν χρειάζονται άλλο τους άνδρες, να τους παρέχουν τα προς το ζην. Συνδέεται επίσης με τη μείωση θέσεων εργασίας σε τομείς της παραγωγής και με την ανάπτυξη του κλάδου παροχής υπηρεσιών, όπου ευνοούνται ως ένα βαθμό οι δεξιότητες που παραδοσιακά διακρίνουν τις γυναίκες, της παροχής φροντίδας και της δημιουργίας σχέσεων. Με απλά λόγια, ο παραδοσιακός ρόλος του άντρα ‘κουβαλητή’ διαβρώνεται, γεγονός που μακροπρόθεσμα θα οδηγήσει σε έναν υγιή μετασχηματισμό της ανδρικής ταυτότητας. Εξετάζοντάς τον βαθύτερα, αυτός ο ρόλος του κουβαλητή, σε μια καπιταλιστική οικονομία λειτουργούσε εν είδει σχετικού υποκατάστατου του βιολογικού ρόλου του άνδρα προστάτη. Κατά συνέπεια, η ψυχολογική σημασία της διάβρωσης του ρόλου του κουβαλητή είναι κι αυτή πιο σημαντική από ό,τι αρχικά δείχνει. Οι άνδρες βρίσκονται αντιμέτωποι με μια υπαρξιακή κρίση ταυτότητας, γιατί εάν δεν χρειάζονται πλέον για να παρέχουν ή να προστατεύουν, τότε ποιος είναι ο ρόλος που καλούνται να αναλάβουν; Έτσι εξηγείται ίσως η εμφάνιση ομάδων που στοχεύουν στον επαναπροσδιορισμό του ανδρισμού, όπως η Rebel Wisdom(1), η Promundo(2) και η Next Gen Men(3). Έχει σημασία να δηλωθεί, ότι οι ρόλοι των γυναικών και των ανδρών υφίστανται αλλαγή, γεγονός που τους παρέχει τη δυνατότητα να βοηθήσουν αλλήλους στον δρόμο για την ανακάλυψη αυτού που τώρα σημαίνουν θηλυκότητα και αρρενωπότητα.

Ασφαλώς, οι βιολογικές και ορμονικές διαφορές δεν θα εξαφανιστούν (αν και υπάρχει υποψία ότι η μόλυνση από τεχνητές χημικές ουσίες, όπως η ΒΡΑ, οι οποίες μιμούνται την επίδραση των οιστρογόνων, επηρεάζουν αυτές τις διαφορές), αλλά το ψυχολογικό και κοινωνικό έδαφος σείεται κάτω από τα πόδια όλων. Τα τραύματα που υπέστησαν οι γυναίκες ανά τους αιώνες ζητούν απεγνωσμένα, επούλωση και μετασχηματισμό. Εντούτοις, παρότι η αποκρυστάλλωση του αρσενικού ρόλου, ως κύριου κουβαλητή, αποτέλεσε ένα βλαβερό όσο και καταπιεστικό προϊόν της «πατριαρχίας», η σταδιακή έστω και επί μέρους διάλυσή του, εξακολουθεί να είναι, αν και σε χαμηλότερους δραματικούς τόνους, τραυματική για πολλούς άνδρες προσωπικά. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, η τεράστια πλειοψηφία των ανδρών και γυναικών βρίσκονται μπροστά στην ανάγκη της αλλαγής. Η αλήθεια είναι, ότι η πορεία προς υγιείς, ισορροπημένες σχέσεις μεταξύ των φύλων παρουσιάζει αναπόφευκτα δυσκολίες. Οι γυναίκες, διαθέτοντας βαθύτερη κατανόηση για τα συναισθήματα και τις σχέσεις και έχοντας ιστορικά υποφέρει περισσότερο, βρίσκονται ενδεχομένως σε καλύτερη θέση προκειμένου να βοηθήσουν στην επούλωση αυτού του τραύματος.

Επομένως, το ερώτημα που τίθεται είναι, κατά πόσον μπορούμε, ως άνδρες και γυναίκες, να βρούμε τρόπους επιβεβαίωσης των θετικών χαρακτηριστικών, που συνήθως συνδέονται με κάθε φύλο, χωρίς να πέσουμε στην παγίδα των στερεότυπων επαναλαμβανόμενων ρόλων και δομών; Παίρνοντας, σαν παράδειγμα, την έννοια της επιθετικότητας – μπορούμε να βρούμε τρόπους να διοχετεύσουμε θετικά αυτή την ενέργεια στην κοινωνία (στις θηλυκές και αρσενικές μορφές της) και να την φανταστούμε εκ νέου σαν την τολμηρή και περιπετειώδη αναζήτηση του πνεύματος για μια δυναμική και εποικοδομητική αλλαγή; Πολλές από τις παγκόσμιες κρίσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα απαιτούν ένα τέτοιο πνεύμα, εκφρασμένο από γυναίκες και άντρες. Η κλιματική αλλαγή δεν συνεπάγεται απλώς σταδιακά αυξανόμενες μετατοπίσεις, αλλά τολμηρά, ακόμη και ριψοκίνδυνα μέτρα. Το σημερινό οικονομικό σύστημα προφανώς δεν λειτουργεί για την πλειονότητα και τα μπαλώματα στις άκρες δεν επαρκούν για την εδραίωση δικαιοσύνης και ισότητας. Επιπλέον, η ιδέα της φροντίδας, που θεωρείται στερεοτυπικά ως παθητικότητα, είναι στην πραγματικότητα επίσης απαραίτητη, από την άποψη της διατήρησης και ζωογόνησης των σχέσεών μας με τα υπόλοιπα βασίλεια της φύσης και για τον δημιουργικό επανακαθορισμό τρόπων ώστε να ζούμε συλλογικά ο ένας με τον άλλον. Εάν αυτό φαίνεται ότι απλά επαναλαμβάνει τη σοφία του Τάο και ότι οι δύο πόλοι αλληλοσυμπληρωνόμενοι, παράγουν αρμονία – τότε προφανώς, υπάρχει λόγος που μια τέτοια σοφία αποκαλείται «προαιώνια»! Όταν η πόλωση γίνεται αντιληπτή ως δύο σημεία σθεναρής αντίστασης, δεν διαφαίνεται πρόσθια πορεία – όταν όμως αναγνωρίζεται ως ένα ρευστό χορευτικό ανάμεσα στους πόλους, κίνηση και εξέλιξη έπονται φυσιολογικά.

Φυσικά, δεν θα είχε νόημα να θεωρήσουμε ότι η πρόοδος σ’ αυτό τον τομέα θα έρθει εύκολα. Για παράδειγμα, το ζήτημα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σχετικά με το φύλο και τη σεξουαλικότητα είναι τόσο αμφιλεγόμενο, ώστε τα Ηνωμένα Έθνη δεν μπόρεσαν ακόμη να συμφωνήσουν σε μια επίσημη Διακήρυξη (προτάσεις υποβλήθηκαν το 2008 και το 2011). Ωστόσο, υπάρχουν σημάδια ελπίδας. Ένα έγγραφο που θα μπορούσε να λειτουργήσει σπερματικά για μια μελλοντική Διακήρυξη δημιουργήθηκε σε μια διεθνή συνάντηση ομάδων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Γιογκιακάρτα (Yogyakarta) της Ινδονησίας τον Νοέμβριο του 2006. Αναθεωρημένες το 2017, οι αρχές της Γιογκιακάρτα(4) επιδιώκουν να εφαρμόσουν τις αρχές του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ώστε να αντιμετωπιστεί η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις λεσβίες, τους ομοφυλόφιλους, αμφιφυλόφιλους, τρανσέξουαλ και διαφυλικούς – με άλλα λόγια, όλους εκείνους που δεν ταιριάζουν επακριβώς με τα παραδοσιακά στερεότυπα του φύλου και της σεξουαλικότητας.

Τελικά, δεν αξιώνουμε όλοι μας, γυναίκες, άνδρες ή από κάθε σημείο ενδιάμεσο ή πέραν αυτών, να εκφράσουμε αυτό που πραγματικά είμαστε και αυτό που μπορούμε να συνεισφέρουμε στο ευρύτερο σύνολο; Δεν επιδιώκουμε την ελεύθερη έκφραση του πνευματικού μας πυρήνα, της ψυχής, μέσω των σωματικών, συναισθηματικών και νοητικών φορέων μας, ανεξαρτήτως φύλου; Όταν μπορέσουμε να μετατοπίσουμε οικειοθελώς την αίσθηση ταυτότητάς μας, πέρα από το σώμα, τα συναισθήματα και τον νου, στην ψυχή, θα αρχίσουμε να εκτιμούμε ότι τα «αντίθετα» φύλα αποτελούν ένα συνθετικό όλον και μπορούν να κατευθύνουν την απεριόριστη ενέργεια του πνεύματος στην υπηρεσία του κόσμου. Τότε θα είμαστε σε θέση να αντιλαμβανόμαστε το «άρρεν» και το «θήλυ» απλά σαν μια βολική συντομογραφία για κάποια σύνολα ποιοτήτων που θα μπορούν ελεύθερα να αξιοποιούνται κατά βούληση. Όταν αυτή η κατάσταση ύπαρξης αποβεί ο γενικός κανόνας, θα μπορέσουμε να προεκτείνουμε τη φράση του Μάο «Οι γυναίκες κρατούν τον μισό του ουρανού», στη σκέψη και στην εκπληρωμένη πραγματικότητα, ότι «Οι άνθρωποι κρατούν ολόκληρο τον ουρανό».

1.  www.rebelwisdom.co.uk
2. https://promundoglobal.org
3. https://nextgenmen.ca
4. http://yogyakartaprinciples.org

Δόμηση Κοινότητας: Γεφυρώνοντας τις Διαφορές Πολιτιστικής Ταυτότητας

Αυτή είναι μια ανησυχητική περίοδος για πολλούς ανθρώπους με νοήμονα καλή θέληση. Τα προβλήματα της διαίρεσης και της πόλωσης στους τομείς της θρησκείας, του έθνους, της φυλής και του πολιτισμού μπορεί να είναι βαθύτατα ενοχλητικά σε όσους αναγνωρίζουν τη θεμελιώδη ενότητα της ζωής. Όταν η ενότητα αυτή φαίνεται να απορρίπτεται, μερικές φορές σε πολύ έντονη γλώσσα, από ομάδες μειονοτήτων ή πλειονοτήτων, που προωθούν πιεστικά τη δική τους πολιτιστική και θρησκευτική ατζέντα, η ανεύρεση ενός μεσαίου δρόμου που γεφυρώνει τα χάσματα και παραμένει πιστός στις παγκόσμιες αξίες, είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Η αντιμετώπιση ζωτικών ζητημάτων (εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, αστυνόμευση, ανεργία κ.λπ.) αποκλειστικά μέσω του φακού των ανταγωνιστικών φυλετικών ή θρησκευτικών ομάδων, φέρνει εμπόδια στην ροή της εμπιστοσύνης, της καλής θέλησης ή του απλού σεβασμού στις σχέσεις. Η πόλωση στην εθνική ζωή έχει παρόμοια επίδραση όπως μια φραγμένη αρτηρία – διακόπτει την κυκλοφορία ολόκληρου του συνδυα­σμού ενεργειών που χρειάζεται ένα υγιές σύστημα.

Ζούμε σε μια αυξανόμενα αλληλεξαρτώμενη εποχή. Ενώ πολλές κοινότητες σε όλο τον κόσμο εξακολουθούν να διαθέτουν μια σχετική ομοιογένεια από πολιτιστική και θρησκευτική άποψη, άλλες καθίστανται ολοένα πιο ποικιλόμορφες και μεικτές. Οι άνθρωποι κινούνται εκτός συνόρων, και σε ολόκληρο τον πλανήτη, σε μεγαλύτερους αριθμούς από ποτέ, κι αυτή η κίνηση είναι απίθανο να σταματήσει. Το Σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών για τη Μετανάστευση, που πρόκειται να υιοθετηθεί σύντομα από τις συμμετέχουσες χώρες μετά από ευρεία συζήτηση και διαπραγμάτευση, αναγνωρίζει αυτό το γεγονός και επιδιώκει να αναπτύξει μια προσέγγιση που οι κυβερνήσεις θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν ως βάση συνεργασίας και συντονισμού.

Αυτή που διανύουμε είναι μια δύσκολη εποχή. Πολιτισμοί έρχονται σε μεταξύ τους προστριβές, συχνά στα χέρια, σε μια περίοδο ραγδαίων αλλαγών και αβεβαιότητας – πολιτικής και οικονομικής. Τα άτομα και οι κοινωνίες βρίσκονται υπό το κράτος σημαντικής πίεσης. Στις περισσότερες δυτικές χώρες είναι δύσκολο να βρεθούν ασφαλείς, σταθερές και αξιοπρεπείς θέσεις για εργαζόμενους. Οι ζωές διαταράσσονται από τα ταχέως μεταβαλλόμενα κοινωνικά ήθη (π.χ. το φύλο και τον σεξουαλικό προσανατολισμό), την ευρέως διαδεδομένη γλωσσική θρασύτητα τόσο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και σε εθνικές συνομιλίες και από την απώλεια εμπιστοσύνης στους θρησκευτικούς θεσμούς, που παλαιότερα είχαν βοηθήσει τις πλατιές μάζες των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν την αλλαγή. Σε μια εποχή όπου η επιθυμία για μεγαλύτερα, καλύτερα και πιο αστραφτερά «αποκτήματα» διεγείρεται συνεχώς από οικονομίες βασισμένες στον ανταγωνισμό και την ανάπτυξη, οι συνολικοί μισθοί παραμένουν στάσιμοι, εάν δεν υφίστανται μείωση για τους περισσότερους – ενώ μια ελίτ προφανώς δρέπει όλα τα οικονομικά οφέλη από την αύξηση του εμπορίου. Η ποιότητα ζωής σε βασικούς τομείς, όπως η υγεία, η εκπαίδευση και η στέγαση, φαίνεται να βρίσκεται σε φθίνουσα πορεία για την συντριπτική πλειοψηφία. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι για πολλούς κοινούς ανθρώπους το μέλλον προοιωνίζεται ζοφερό.

 Σε αυτές τις συνθήκες, η σύγκρουση μεταξύ πολιτισμών στο εσωτερικό των εθνών (ακόμη και μέσα σε τις πόλεις και τις γειτονιές) αναπόφευκτα εντείνεται. Αυτό αντανακλά τη μετάβαση που βρίσκεται τώρα σε εξέλιξη, από μια εποχή διαχωρισμού προς μια εποχή σύνθεσης. Η μετάβαση αποτελεί μια υπόθεση διαταραχής, που περιλαμβάνει πόνο και απώλεια. Η ταλαιπωρία πρέπει να εξισορροπηθεί με την ανάπτυξη ενός οράματος για τις μελλοντικές δυνατότητες. Το όραμα αυτό, ωστόσο, πολιτικοποιήθηκε υπέρμετρα και εκφράστηκε σε απλουστευμένα «σλόγκαν». Προκειμένου να εδραιωθεί στη λαϊκή φαντασία αυτό το όραμα για τη συνεργασία που θα μπορούσε να επιτευχθεί σήμερα, θα πρέπει να διατυπωθεί με σαφήνεια και πνευματικό πυρ.

Η ευρεία, αν και όχι καθολικά αποδεκτή, αίσθηση ότι ανήκουμε σε Μία Ανθρωπότητα και Μία Ζωή, περιλαμβάνει αναγνώριση της μοναδικότητας κάθε ξεχωριστού ανθρώπινου όντος, καθώς και της πλούσιας ποικιλομορφίας των πολιτισμών, θρησκειών και τρόπων ζωής – καθενός με τις δικές του ιδιότητες και προκλήσεις. Αυτή η αίσθηση ενότητας περιλαμβάνει την αναγνώριση ότι μια παγκόσμια κοινότητα βρίσκεται σε διαδικασία ανάδυσης, αποτελώντας μέρος μιας Μεγάλης Στροφής προς μια εποχή αλληλεξάρτησης. Πριν το Brexit και την πρόσφατη άνοδο του λαϊκίστικου εθνικισμού, το πολυπολιτισμικό, πλουραλιστικό πνεύμα θεωρήθηκε από πολλούς ότι ορίζει τη νέα εποχή στην οποία κατευθύνεται η ανθρωπότητα. Επί του παρόντος, εντούτοις, έχει διαμορφωθεί στη δημόσια ζωή ένα κλίμα αμφισβήτησης αυτού του ανοίγματος προς την ποικιλομορφία, με κυνικές δηλώσεις ότι πρόκειται για μια ιδεολογία που προωθείται από τις ελίτ της κουλτούρας, και δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια πολιτική ή πολιτισμική ορθότητα που καμουφλάρει την πραγματικότητα μιας εγγενούς στην ανθρώπινη φύση χωριστικότητας.

Το όραμα καλής θέλησης για συνεργασία μεταξύ διαφορετικών στοιχείων, προκειμένου να αντιμετωπιστούν συνολικά οι προκλήσεις μιας αλληλεξαρτώμενης εποχής, δοκιμάζεται σήμερα όσο ποτέ άλλοτε. Μακροπρόθεσμα, αυτό είναι ασφαλώς κάτι καλό. Εκείνοι που αναζητούν τις ρίζες των προβλημάτων του φυλετικού και θρησκευτικού διχασμού είναι υποχρεωμένοι να εμβαθύνουν την κατανόησή τους και να εφαρμόσουν ορθή δράση, ‘αντικρίζοντας’ αληθινά τον καθένα από τους συμμετέχοντες σε οποιαδήποτε τοπική ή εθνική διαμάχη (τιμώντας την ατομικότητα και την ομαδική τους ταυτότητα και επιδιώκοντας να κατανοήσουν την αιτία του θυμού, του πόνου και των φόβων τους) και, παραμερίζοντας τα απλουστευτικά συνθήματα, να αναπτύξουν την ικανότητα γεφύρωσης των πολιτιστικών διαχωρισμών κατά τρόπον ώστε να αντιμετωπίζεται ο φόβος μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων κοινοτήτων. Η αναγνώριση της ύπαρξης διαμάχης και πόλωσης είναι το πρώτο βήμα προς κάθε ειλικρινή διερεύνηση της επίλυσης των συγκρούσεων, γεφυρώνοντας τις κοινές, καθολικές αξίες της καλοσύνης, της ομορφιάς και της αλήθειας. Πέρα από τη δυνατή, και μερικές φορές βίαιη, εκφώνηση συνθημάτων από πλευράς κάθε ξεχωριστής κουλτούρας, διεξάγεται αρκετή εσωτερική αναζήτηση και αναδίφηση της ψυχής. Αυτή εκφράζεται σε έντονες προσπάθειες να γίνει κατανοητός ο φόβος του άλλου και ο κληρονομημένος πόνος που ενσωματώνουν τα περισσότερα θέματα φυλετικής και θρησκευτικής διαμάχης. Προκαλεί επίσης έναν ευρύ προβληματισμό σχετικά με τη φύση της πολιτιστικής ταυτότητας και του ρόλου της συμβολής της σε μια ισχυρή και εμπεριστατωμένη εθνική ταυτότητα, η οποία στη συνέχεια μπορεί να αποτελέσει μέρος μιας έντονης αίσθησης, κοινής ανθρώπινης ταυτότητας. Με αυτή την κατανόηση, το πολυπολιτισμικό όραμα επαναπροσδιορίζεται. Συμβαίνει σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο παντού τον κόσμο, όπως συμβαίνει, επίσης, μέσω πρωτοβουλιών στους τομείς της δικαιοσύνης, της εκπαίδευσης, των κοινοτικών υποθέσεων και σε κάθε επαγγελματικό τομέα. Υπάρχουν άφθονα παραδείγματα, μεταξύ των οποίων το Σχέδιο για τα Πολιτικά Δικαιώματα και την Αποκατάσταση της Δικαιοσύνης(1) στο Πανεπιστήμιο Northeastern της Βοστώνης, το οποίο έχει αποτελέσει εντός των ΗΠΑ έναν διαδικτυακό τόπο για τις προσπάθειες προώθησης ευκαιριών φυλετικής συμφιλίωσης μέσω διαλόγου, καθώς και ένα σχέδιο της ΟΥΝΕΣΚΟ(2) που αναπτύχθηκε μέσω πιλοτικών προγραμμάτων στην Αυστρία, τη Ζιμπάμπουε, την Ταϊλάνδη και την Κόστα Ρίκα, εκπαιδεύοντας καθηγητές στην ανάπτυξη δεξιοτήτων διαπολιτισμικού διαλόγου μεταξύ των μαθητών τους.

Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, ένας δρόμος που ανοίγεται για όσους έχουν αποθαρρυνθεί από τις διχαστικές συζητήσεις μεταξύ πολιτιστικών ομάδων, είναι να αναλάβουν την ευθύνη να δημιουργήσουν συνθήκες και κλίμα συνεργασίας σε ό,τι αφορά τις κοινές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι από όλες τις εθνικές και θρησκευτικές ομάδες. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι αναγνώστες αυτού του ενημερωτικού δελτίου θα χρειαστεί να κληθούν σε κάποια μορφή πολιτικού ή κοινωνικού «ακτιβισμού». Κάποιοι ήδη συμμετέχουν σε αυτό με τον τρόπο τους, για άλλους, ωστόσο, η ‘ανάληψη ευθύνης για τη δημιουργία του καινούργιου’ μπορεί να επικεντρωθεί στην αληθινή παρατήρηση των όσων συμβαίνουν στον κόσμο των διαπολιτισμικών σχέσεων και να τους οδηγήσει σε συλλογισμούς για δυνατότητες συνεργασίας στο δικό τους περιβάλλον ή σε οποιονδήποτε τομέα δράσης (θρησκεία, υγεία, δικαιοσύνη κλπ.) τους ενδιαφέρει. Στόχος αυτής της ζωοποιού σκέψης θα ήταν να εντοπίσουμε τομείς όπου η συνεργασία αναπτύσσεται, διακρίνοντάς την στην εσφαλμένη ορισμένες φορές ανθρώπινη έκφρασή της (που πασχίζει να δει μέσα από βαθειά εδραιωμένες γοητείες και πλάνες, των οποίων η διάλυση θα χρειαστεί χρόνο).

Σε προηγούμενες γενιές, οι αγώνες που δόθηκαν από τις Συνδικαλιστικές Οργανώσεις, τις Σουφραζέτες και τα κινήματα για Πολιτικά Δικαιώματα παρείχαν τη δυνατότητα σε λαϊκές δυνάμεις καλής θέλησης να οργανωθούν και να κινητοποιηθούν, γεγονός που οδήγησε σε σημαντική πρόοδο της ανθρώπινης ποιότητας ζωής. Ο φιλόσοφος Kwame Anthony Appiah επισημαίνει ότι η σημερινή ταυτότητα της πολιτικής πρέπει να «αναδιαμορφωθεί» δημιουργικά, έτσι ώστε να καταστεί «πιο παραγωγική» και λιγότερο αντιπολιτευτική, ενώνοντας ενδιαφερόμενους ανθρώπους σε κινήματα που πειραματίζονται με τρόπους γεφύρωσης των χασμάτων ανισότητας, διασφαλίζοντας ότι «κανένας δεν θα αποκλειστεί», κάτι που επιδιώκουν να πραγματοποιήσουν τα Η.Ε., και αγωνιζόμενη για καλύτερα σχολεία, βελτίωση της πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη και μεγαλύτερη ασφάλεια σε γειτονιές όπου υπάρχει βία. Κινήσεις όπως η ομάδα 350.org για την κλιματική αλλαγή έχουν τη δυνατότητα να ενώσουν τους ανθρώπους καλής θέλησης από κοινότητες πλειονοτήτων και μειονοτήτων και αυτοί οι αγώνες είναι σημαντικοί ως ένας τρόπος συμμετοχής των «κοινών ανθρώπων» στην δόμηση ενός καλύτερου κόσμου για όλους.

Καθώς ένα κλίμα καλής θέλησης αποτρέπει την μεροληψία και στρέφει την προσοχή μακριά από κριτικές, φυσιολογικά αφυπνίζει τη λαϊκή βούληση για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου και μια πίστη στη δυνατότητα ότι, καλύτερα σχολεία, καλύτερη υγειονομική περίθαλψη ή μια περισσότερο ικανοποιητική εργασία, είναι επιτεύξιμα για κοινότητες πλειονοτήτων και μειονοτήτων, καθώς και ότι είναι δυνατόν μια σημαντική πρόοδος να σημειωθεί κατά την επόμενη δεκαετία, αν αυτό είναι που πραγματικά επιθυμεί ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων. Όσοι μοιράζονται αυτή τη θέληση για το καλό χρειάζεται να μπορούν να συνδιαλέγονται, να συζητούν και να διαπραγματεύονται σχετικά με το πώς θα προχωρήσουν μπροστά και να το επιτυγχάνουν με τρόπους που αναγνωρίζουν την κοινότητα σκοπού και αποδίδουν σεβασμό στις διαφορές.

Ίσως το πιο σημαντικό και θετικό στοιχείο που χρειάζεται να αναφερθεί σε ό,τι αφορά τη γεφύρωση των διακρίσεων στην πολιτιστική ταυτότητα, είναι ότι υπάρχουν πρωτοβουλίες μετασχηματισμού που ανοίγουν χώρους ψυχικής αναζήτησης, διαλόγου και δράσης σε αυτόν τον τομέα, περισσότερες από οποιαδήποτε άλλη εποχή στην ιστορία. Απλά δεν γίνονται πρωτοσέλιδα. Ωστόσο, μια έρευνα στο διαδίκτυο θα αποκαλύψει αμέτρητες καλά οργανωμένες και βαρύνουσες πρωτοβουλίες για την διεπιστημονική και διαθρησκευτική επίλυση συγκρούσεων, που λειτουργούν σε τοπικό, εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Αυτές περιλαμβάνουν τις Στρατηγικές Μετασχηματισμού Συγκρούσεων(3) και τις Πηγές Φυλετικής Θεραπείας(4), και διαθέτοντας ένα σύνολο εργαλείων από δοκιμασμένες και εμπεριστατωμένες πρακτικές για σχολεία και κοινότητες στοχεύουν στη συμμετοχή αντιτιθέμενων ομάδων σε διάλογο που υπερβαίνει συγκρούσεις, οδηγώντας σε κατανόηση και συχνά σε κοινή δράση. Η ΜΚΟ Αναζήτηση Κοινού Εδάφους(5) έχει αναπτύξει πολυάριθμα προγράμματα σε όλο τον κόσμο και οι πρακτικές που χρησιμοποιεί, όπως η Ενεργός Ακρόαση, διασφαλίζουν ότι ο ‘άλλος’ θα αποκτά την αίσθηση ότι εισακούεται και γίνεται αποδεκτός. Επιδιώκουν, επίσης, να γίνουν κατανοητά τα βαθύτερα ενδιαφέροντα του άλλου ανεξάρτητα από τις δεδηλωμένες θέσεις του και ει δυνατόν να αποφευχθούν υποθέσεις και εικασίες και, όταν αυτές είναι παρούσες, να εξετάζονται. Σε διεθνές επίπεδο, η Συμμαχία Πολιτισμών των Ηνωμένων Εθνών(6) διαθέτει γερά εμπεριστατωμένα προγράμματα, επικεντρωμένα στον διαπολιτισμικό διάλογο, την κατανόηση και την συνεργασία. Το 2017 η Γραμματεία της Κοινοπολιτείας ίδρυσε μια Μονάδα(7) για την υποστήριξη εθνικών στρατηγικών στην αντιμετώπιση του βίαιου εξτρεμισμού μεταξύ των 53 κρατών μελών της Κοινοπολιτείας. Αυτά ρίχνουν ένα μεγαλύτερο φως στο πλήθος των πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στην καλλιέργεια εμπεριστατωμένων προσεγγίσεων στο έργο της γεφύρωσης των διαφορών μεταξύ των πολιτισμών, έτσι ώστε να υπάρχει συνεργασία για το κοινό καλό.

1. http://rjp.umn.edu/projects/race-relations-and-restorative-dialogue-resource-site-nationwide-efforts-promoting-dialogue
2. https://en.unesco.org/news/building-intercultural-skills-austria
3. https://racialequitytools.org/act/strategies/conflict-transformation
4. http://racialequitytools.org/act/strategies#ACT18
5. https://www.sfcg.org/what-exactly-is-the-conflict-around-race/
6. https://www.unaoc.org
7. http://thecommonwealth.org/countering-violent-extremism

Συντελεστές Εικόνων:

Top banner Kim Paulin, https://www.flickr.com/photos/axlape/1463432010/in/album-72157602209067430/ (CC BY-NC-SA 2.0 licence)
In "People Hold Up Half the Sky" Polarities: Yin and Yang ©Millicent Hodson
In "Building Community: Bridging the Divides in Cultural Identity"  Marco Verch, https://www.flickr.com/photos/30478819@N08/21464593154/in/album-72157659643913076/ (CC BY 2.0 licence); and Shutterstock, ValeStock, www.shutterstock.com
In "The Mantram of Unification" Shutterstock, Hibiki Nakata, www.shutterstock.com