ΗΓΕΣΙΑ - ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΣΠΕΡΜΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ

Ο κόσμος κραυγάζει για ηγεσία σε αυτούς τους ταραγμένους και αβέβαιους καιρούς. Στην πολιτι­κή, στις επιχειρήσεις, στη θρησκεία, εκείνοι που η­γούνται, αντιμετωπίζουν σύνθετα παγκόσμια προβλήματα που απαιτούν συνεργασία, στο πλαίσιο των ιδεολογικών, οικονομικών και πολιτισμικών δι­­αιρέσεων. Η κοντόθωρη σκέψη και οι παλαιές μέθοδοι δεν αρκούν πλέον. Αυτό που χρειάζεται είναι νέοι τρόποι οπτικής και συναρπαστικά οράματα για το μέλλον.

Αρκετοί είναι εκείνοι που βρίσκονται μπροστά στο δέλεαρ να διολισθήσουν στο είδος ηγεσίας που ταίριαζε στις προκλήσεις προηγούμενων δεκαετιών. Ωστόσο, οι παλιές ταμπέλες και ιδεολογίες δεν μπορούν απλά να ξαναφορεθούν σε μια εποχή αυξανόμενης αλληλεξάρτησης, και η νοσταλγική αναπόληση των παλιών τρόπων αντιμετώπισης των πραγμάτων καθιστά δυσκολότερη την αναγνώριση των νεοαναδυόμεων τύπων ηγεσίας. Εξ’ ου το κλίμα απόγνωσης και λανθασμένης αίσθησης ότι υπάρχει έλλειψη πρακτικών οραματιστών, έτοιμων να αναλάβουν τα ινία. Ουσιαστικά, οι πολλαπλοί δίαυλοι διασύνδεσης του Ιντερνέτ σημαίνουν την εμφάνιση νέων ποιοτήτων ηγεσίας με μεγαλύτερη από ποτέ ως τώρα ταχύτητα και ροή – για παράδειγμα το κίνημα Five Star στην Ιταλία και των Podemos στην Ισπανία.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι ηγέτες είναι τεράστιες. Σε έναν κόσμο όπου οι σκέψεις και οι απόψεις των ανθρώπων κυκλοφορούν με τόση ελευθερία και ταχύτητα, οι θεσμικές δο­μές των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων, των επιχειρήσεων και των εκκλησιών υφίστανται ση­μαντική πίεση, καθώς επιδιώκουν να προσαρμο­στούν στις νέες δυνατότητες. Η επιδίωξη για εξουσία εντείνεται και, σε μια εποχή όπου η πίστη μετατοπίζεται με εκπληκτική ταχύτητα, ακόμη και όσοι επιζητούν την ηγεσία διαπνεόμενοι από ανώτερα κίνητρα επ’ ουδενί μπορούν να εξασφαλίσουν την αφοσίωση των υποστηρικτών τους.

Και εν πάσει περιπτώσει, μήπως μπορούν αυτοί οι υποστηρικτές να βασίζονται στα μέσα ενημέρωσης για να αποκομίσουν μια σαφή εικόνα των ηγετών; Τα πρόσφατα γεγονότα γύρω από το δημοψήφισμα για το Brexit και την προεκλογική εκστρατεία του Trump έχουν προκαλέσει ανησυχία, ότι η ταχύτητα και η ευκολία της ψηφιακής επι­κοι­νωνίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη προ­βολή ενός συνδυασμού παραπληροφόρησης και κα­τάφορου ψεύδους που προκαλούν σύγχυση. Όταν κάτι τέτοιο συνδυάζεται με την διαδικτυακή πρόσβαση στα στοιχεία προφίλ και συμπεριφοράς των χρηστών, το αδύνατο ψυχολογικά σημείο των ψηφοφόρων μπορεί να στοχοποιηθεί με τρομακτική ακρίβεια. Είτε εφαρμόζονται από ιδιώτες και εταιρείες είτε από κυβερνήσεις, οι τεχνικές αυτές σημειώνουν μια απεχθή επίθεση στην καθαρότητα της συλλογικής συνείδησης, την οποία η ανθρωπότητα χρειάζεται, προκειμένου να οδηγηθεί σε ένα μέλλον ορθών σχέσεων.

Ακόμη και όταν οι ηγέτες κατορθώσουν να α­ποκτήσουν εξουσία, εγείρεται το προαιώνιο ερώτημα του πώς χρησιμοποιούν στη συνέχεια αυτή την εξουσία. Παραμένουν πιστοί στο όραμα που έχουν παρουσιάσει, ανεξάρτητα από τις δυσκολίες; Ή επιτρέπουν στις δυνάμεις αντίστασης που είναι σύμφυτες σε όλες τις θεσμικές δομές να εκτρέψουν και να αποδυναμώσουν τις προσπάθειές τους; Επίσης, δέχονται την εντολή που τους δόθηκε ταπεινά, ως ένας ηγέτης που δεν υπηρετεί μόνον εκείνους που τον υποστήριξαν αλλά ολόκληρη την ομάδα – μια στάση ταπεινοφροσύνης που έχει επιδείξει πρόσφατα ο Πάπας Φραγκίσκος– ή επιδιώκουν να ασκήσουν εξουσία, αποκλειστικά προς ίδιον όφελος και εκείνο των επιλεγμένων συνεργατών τους;

Προκειμένου να υπάρχει εμπιστοσύνη στους ηγέτες, πρέπει αυ­τοί να είναι υπεύθυνοι και αξιό­πι­στοι. Απαιτούνται διαφανείς δο­­μές για να δεσμεύουν τους μεγάλους οραματιστές ηγέτες, όταν οι πράξεις τους αποκλίνουν από το δηλωμένο όραμά τους. Στον τομέα της πολιτικής, τον ρόλο αυτόν αναλαμβάνει το νομοθετικό σύστημα και οι θεματοφύλακες του, το δικαστικό σώμα, ενώ ανάλογες δομές θα υπάρχουν σε υγιείς επιχειρήσεις και θρησκευτικά ιδρύματα. Επιπλέον, ένα άλλο είδος υπευθυνότητας για τους ηγέτες γίνεται όλο και πιο επιτακτικό, καθώς βαθαίνει η κατανόησή μας για τα συστήματα στον πλανήτη: υπευθυνότητα προς την ευρεία επιστημονική συναίνεση. Το πιο εμφανές παράδειγμα για αυτό είναι ο τομέας της κλιματικής αλλαγής.

Στα άρθρα που ακολουθούν, η ηγεσία και τα θέματα που την περιβάλλουν εξετάζονται από διάφορες οπτικές γωνίες. Ελπίζουμε ότι θα μπορέσουν να ρίξουν κάποιο φως στους τρόπους με τους οποίους η καλή θέληση των ανθρώπων παντού και η δυναμική θέληση-για-το καλό εκείνων που ηγούνται θα μπορέσουν να συνδυαστούν δημιουργικά για να οδηγήσουν σε ένα λαμπρότερο μέλλον για όλους.

Ο Υδροχόος Κομίζει Προκλήσεις Ηγεσίας 

Η κατανόηση σε ότι αφορά τη μετάβαση της ανθρωπότητας από μια Ιχθυακή εποχή ατομισμού σε μια πιο συνειδητή Υδροχοϊκή εποχή, μπορεί να προσφέρει χρήσιμες διαπιστώσεις για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ηγέτες και η ηγεσία. Αναπόφευκτα, η μετάβαση είναι ακανθώδης, καθώς τα άτομα και οι κοινωνίες συνολικά αντιδρούν με μια σχεδόν απέραντη ποικιλία τρόπων στις επιρροές αυτών των δύο καθοριστικών ενεργειών: προσαρμόζονται στις ευκαιρίες και «γραμμές ελάχιστης αντίστασης», αντιδρούν στις αντιτιθέμενες δυνάμεις, αντλούν έμπνευση από ιδεώδη που αποχωρούν από το συλλογικό ασυνείδητο ή από εκείνα που έρχονται πιο δυναμικά στο προσκήνιο και εγκλωβίζονται στα αρχικά στάδια έκφρασης της μιας ή της άλλης επιρροής.

Από μία άποψη, το Υδροχοϊκό όραμα της ουσιαστικής ενότητας και ολότητας της ζωής, που παρουσιάζεται τακτικά σε αυτές τις σελίδες, έχει αναδιαμορφώσει σημαντικά το ψυχολογικό και κοινωνικό τοπίο. Ανοικτά δίκτυα συνεργασίας αναπτύσσονται σε όλες τις χώρες, τις περιοχές και τις κουλτούρες και σε κάθε επαγγελματικό, επιστημονικό και ακαδημαϊκό κλάδο. Οι νεότερες γενιές δείχνουν μια ιδιαίτερη προσαρμοστικότητα σε αυτά τα άκρως διαδραστικά περιβάλλοντα. Ο Υδροχόος λέγεται ότι σχετίζεται με το στοιχείο του αέρα που διαπερνά τα πάντα και επηρεάζει ολοκληρωτικά τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και την θέση μας μέσα σ’ αυτόν. Για όσους έχουν ένα καλά ανεπτυγμένο νου, οι ενέργειες αυτές διευκολύνουν περισσότερο μια διαισθητική αντίληψη, αφήνοντας να γίνει γνωστή η σχέση μέρους και συνόλου σε όλο της το μεγαλείο και οδηγούν σε μια δυναμικά νέα αίσθηση σύνθεσης. Ωστόσο, για την μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων στις περισσότερες χώρες, ο ανεξάρτητος νους βρίσκεται ακόμα υπό ανάπτυξη, των ανθρώπων καλής θέλησης συμπεριλαμβανομένων. Αν η ικανότητα αυτονομίας στη σκέψη απουσιάζει, η φυσική ενσυναίσθηση της ολότητας και της ομαδικής συνταύτισης τείνει να παραμένει επιφανειακή κι έτσι τα σλόγκαν αποκτούν μεγαλύτερο βάρος από την ίδια την ουσία. Και ενώ υπάρχουν αρκετές δημιουργικές, καινοτόμες και ανεξάρτητες πρωτοβουλίες που εκφράζουν την αίσθηση της σύνθεσης σε ένα προσωπικό και ομαδικό επίπεδο, υπάρχουν εξ ίσου τα στερεότυπα σλόγκαν που, λειτουργώ­ντας συνθετικά, κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται ιδιαίτερα σπουδαίοι, ενώ συνήθως τους λείπει παντελώς η οποιασδήποτε αυ­θεντική έκφραση δημιουργικότη­τας και καινοτομίας. Ορισμένα α­πό τα πιο εμφανή σημάδια μιας α­ναπτυσσόμενης παγκόσμιας συνείδησης είναι η διεθνής απήχηση που απολαμβάνουν επιδέξια διακινούμενα και χειραγωγούμενα προϊόντα, όπως είναι η Coca Cola ή η Levi’s και κάποια λαμπρά αστέρια της βιομηχανίας του θεάματος που διασχίζουν τις διαφορές κουλτούρας, όπως η Lady Gaga ή η Beyoncé. Εντούτοις, η χρήση δεξιοτήτων ενός έξυπνου μάρκετινγκ που χρησιμοποιεί ευρέως διαδεδομένα σύμβολα επεκτείνεται όλο και περισσότερο, για να προσελκυστεί το ενδιαφέρον σε πολιτικές και προγράμματα που πραγματικά προωθούν το συνολικό όφελος, όπως, η αυξανόμενη χρησιμοποίηση Πρεσβευτών Καλής Θέλησης στα ΗΕ και η πλατιά καμπάνια για την προώθηση της κατανόησης των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, www.globalgoals.org.

Ο Υδροχόος μπορεί, από την άλλη, να οδηγήσει σε πεισματικές και φαρισαϊκές συμπεριφορές και απόψεις – ένα από τα θέματα της διογκούμενης παλίρροιας της μεροληπτικής υποστήριξης, που δηλητηριάζει το πολιτικό περιβάλλον σε πολλές χώρες. Ωστόσο, μεταξύ εκείνων που οδηγούν την ανθρωπότητα σε μια νέα εποχή, η ακαμψία αυτή μπορεί επίσης να παράγει μια κάποια σταθερότητα οράματος, εστίασης και επιμονής. Η θέληση-για-υπηρεσία είναι «άκαμπτη» και αδιαμφισβήτητη – επιτρέποντας στις ελάσσονες αρχές και απόψεις να θυσιαστούν στον βωμό του ευρύτερου καλού. Οι ηγέτες που ανταποκρίνονται στην επίδραση του Υδροχόου τείνουν να έχουν μια φυσική ικανότητα να γεφυρώνουν το πνεύμα και την ύλη και διέπονται από την επιθυμία να δημιουργούν μορφές, δομές και θεσμούς που αντικατοπτρίζουν την ζωντάνια του πνεύματος. Στις πιο ανώριμες εκφράσεις του, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική έμφαση πάνω στην ορθότητα της μορφής, ενώ στην πορεία, το μακρόπνοο όραμα χάνεται από τη θέα και οι λεπτομέρειες, οι νομικίστικοι τύποι και το «γράμμα του νόμου» γίνονται πιο σημαντικά από τον σκοπό και την αποστολή. Η μετάβαση σε μια νέα εποχή εξαρτάται από ηγέτες με αρχές, ξεκάθαρα ακλόνητους στην πίστη τους στις ανώτερες αρχές και ικανούς να γαλουχήσουν το ουσιαστικό πνεύμα της αγαθότητας (την κύρια αποστολή) στο επίκεντρο της πολιτικής, των προγραμμάτων και των πρωτοβουλιών των ο­ποί­ων είναι εμπνευστές και οδηγοί. Υπάρχουν ενδείξεις αυτής της έντονα πρακτικής διάστασης στο μοντέλο «βέλτιστων πρακτικών» που χρησιμοποιείται σήμερα ευρέως στα κοινοτικά και περιβαλλοντικά αναπτυξιακά προγράμματα.

Ενώ το όραμα της Υδροχοϊκής σύνθεσης σαρώνει μέσα από την ψυχή και διαμορφώνει την παγκόσμια αντίληψη μεγάλου αριθμού ανθρώπων (ιδιαίτερα νεότερων γενεών), σημαντικές μειονότητες που βασίζονται σε σαφώς καθορισμένες κοινότητες πίστης, εθνικότητας και γλώσσας συχνά αναστατώνονται με το είδος του σεβασμού προς τις άλλες απόψεις που εμπεριέχει το πολυπολιτισμικό όραμα. Ομάδες και τμήματα της κοινωνίας που επηρεάζονται από τους Ιχθείς, όπως αυτοί διαμόρφωσαν τις δύο τελευταίες χιλιετίες, τείνουν να εμπνέονται από μνήμες περασμένων μεγαλείων με αποτέλεσμα η κατώτερη έκφραση των ποιοτήτων της αφοσίωσης και του ιδεαλισμού να πυροδοτεί τον φανατισμό και τον φονταμενταλισμό. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι ηγέτες που ανταποκρίνονται στην εισερχόμενη ομαδική συνείδηση του Υδροχόου έχουν το δυναμικό να κατανοούν το φόβο που υποκινεί αυτά τα συναισθήματα και μπορούν να δημιουργήσουν προγράμματα που βοηθούν την κοινότητα να αναγνωρίσει τα δικά της πλεονεκτήματα και αδυναμίες καθώς και τα ισχυρά και αδύνατα σημεία των άλλων κοινοτήτων. Καθώς αρχίζει να επικρατεί αυτό το περιβάλλον σκέψης στην κοινότητα, ο ρεαλιστικός διάλογος, ελεύθερος από συνθήματα πολιτικής ορθότητας, καθίσταται δυνατός και υγιής και μια καλή θέληση που δεν βασίζεται στο συναίσθημα μπορεί να ανθίσει.

Οι άνθρωποι καλής θέλησης συχνά θέλουν να «κάνουν» κάτι, για να βοηθήσουν να ξεπεραστούν οι τρέχουσες συγκρούσεις και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής για όλους. Πρόκειται για ένα σημάδι της αναδυόμενης θέλησης. Αυτό, το «κάνω κάτι», μπορεί να αφορά την εμπλοκή στην πολιτική διαδικασία, αλλά θα μπορούσε επίσης να είναι η αναζήτηση νέου νοήματος και βάθους στη ζωή και τις σχέσεις τους. Ανταποκρινόμενοι σε αυτή τη παρότρυνση για δράση, ηγέτες σε όλο τον κόσμο φέρνουν στο προσκήνιο μια ποικιλία από προγράμματα και δραστηριότητες που: προωθούν έναν καλύτερο μερισμό τόσο στις τοπικές κοινότητες όσο και σε ευρύτερο επίπεδο, παρέχουν τη δυνατότητα και ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να αναπτύξουν την κατανόησή τους και να ασκήσουν υπευθυνότητα ελευθερίας, για να γίνουν στη συνέχεια πιο ανθρώπινοι και να αποκτήσουν με­γαλύτερη επαφή με τους κόσμους της ψυχής και του πνεύ­ματος και, επίσης, καλλιεργούν ένα πνεύμα διαλόγου και συνεργασίας ανάμεσα σε ανθρώπους καλής θέλησης πέ­ρα από κάθε όριο κοινωνικής τάξης, θρησκείας, πολιτικής και εθνικότητας. Υπάρχουν επιπλέον ενδείξεις για αυτή την Υδροχοϊκή επιρροή στην πληθώρα προγραμμάτων εκπαίδευσης ηγετών, όπως η Ηγεσία ως Υπηρεσία, η Συνεργατική Ηγεσία, η Ολοκληρωμένη Ηγεσία, πρωτοβουλίες Ηγεσίας από το Presencing Institute και εκπαίδευση για μια αναμορφωτική ηγεσία που προσφέρεται από ομάδες όπως το Global Leadership Foundation. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι ηγέτες εγκαινιάζουν, εμπνέουν και κινητοποιούν κινήματα σε όλους τους τομείς της ζωής, όχι μόνο στην πολιτική.

Πρόσφατα γεγονότα υποδηλώνουν ότι ολόκληρο το μελ­λοντικό όραμα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Πώς πάμε παραπέρα; Εάν πρόκειται οι δυ­νάμεις της καλής θέλησης να θριαμ­βεύσουν, αυ­τό θα οφείλεται στο γεγονός ότι, κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής, ηγέτες που ενεργοποιούνται από τις Υδροχοϊκές δυνατότητες κάνουν την εμφάνισή τους σε τοπικό, εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο και σε κάθε τομέα. Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε μια ολόκληρη νέα γενιά ηγετών, στους οποίους η καλή θέληση θα είναι εμφανώς παρούσα, να ηγούνται προγραμμάτων για να ζωντανέψουν τις αρχές του μερισμού, της καλής θέλησης και της αρμονίας μέσω διαμάχης στους τομείς της πολιτικής, της εκπαίδευσης, της υγειονομική περίθαλψης, της νομοθεσίας, της δικαιοσύνης και της αστυνόμευσης, κι επίσης στη γεωργία, τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, αλλά και στην πνευματικότητα και τη θρησκεία.

Ομαδική Ηγεσία

Κομβικής σημασίας για το πέρασμα από τους Ιχθείς στον Υδροχόο είναι η μετάβαση από μια εποχή διαχωρισμένων α­τόμων σε μια ομαδική εποχή. Μια εποχή ομαδικής συνείδησης, ομαδικής αλληλεπίδρασης και ομαδικού ιδεαλισμού. Αυτό συνεπάγεται τεράστιες συνέπειες για τους ηγέτες και τις μεθόδους ηγεσίας. Ένα από τα πιο κοινά χαρακτηριστικά της σύγχρονης βιβλιογραφίας σχετικά με την ηγεσία είναι η εστίαση στην προώθηση ομαδικής εργασίας και υγειών ομαδικών δυναμικών. Οι Υδροχοϊκοί ηγέτες αναπτύσσουν μια ευαισθησία στο πνεύμα της ομάδας της οποίας ηγούνται, εξασφαλίζοντας ότι αυτό αντανακλά την έφεση και τον σκοπό της ομάδας και ενθαρρύνοντας, έτσι, μια κοινή αίσθηση νοήματος. Περισσότερο από ποτέ, οι ομάδες στις οποίες ανήκουν τα άτομα καλής θέλησης (ομάδες εργασίας, ομάδες μελέτης, ομάδες και κινήματα υπηρεσίας) οδηγούνται από εκείνους που έχουν εκπαιδευτεί σε ομαδικές δεξιότητες και διαθέτουν την δυνατότητα να ενδυναμώνουν τα δίκτυα διαμορφώνοντας ομαδική συνταύτιση και ομαδικό σκοπό. Μέρος αυτού αποτελεί η αναγνώριση ότι οι ίδιες οι ομάδες διαδραματίζουν έναν ηγετικό ρόλο στη μετάβαση προς μια νέα εποχή.

Ο μεγαλύτερος όμιλος της ανθρωπότητας είναι ο Όμιλος των Παγκόσμιων Εξυπηρετητών και όλες οι ομάδες υ­πηρεσίας αποτελούν μέρος του. Σε αυτόν περιλαμβάνονται οι επικεφαλής όλων όσοι επιζητούν να προωθήσουν την ανθρώπινη εξέλιξη και ανύψωση, τον αληθινό μερισμό, καθώς και τις ορθές σχέσεις με τη γη και όλα τα δημιουργήματα, φυτά και στοιχεία της γης. Αυτοί είναι οι ηγέτες που ενδια­φέρονται για το όφελος και την ευημερία των ομίλων με τους οποίους συνδέονται και των ομίλων που επιδιώκουν να υπηρετήσουν. Είναι εκείνοι που πρωτοπορούν σε νέες ποιότητες ομαδικής αγάπης και ομαδικού σκοπού.

   Όραμα, Εμπιστοσύνη και Υπευθυνότητα

Όσοι φέρουν επάξια την ιδιότητα του ηγέτη, θα επιδιώξουν το δίχως άλλο να αλλάξουν τους καθιερωμένους νόμους, τους κανόνες ή τα πρότυπα της ομάδας στην οποία λειτουργούν, επειδή οι αληθινοί ηγέτες έχουν το όραμα ενός καλύτερου τρόπου για να γίνονται τα πράγματα. Αρκεί κάποιος να φανταστεί τον Νέλσον Μαντέλα να αποφυλακίζεται το 1990. Μέχρι το 1997, το απαρτχάιντ είχε τελειώσει και η Νότια Αφρική είχε ένα εντελώς νέο Σύνταγμα. Τέτοιες συνταρακτικές αλλαγές είναι πιο εμφανείς στον πολιτικό χώρο, όπου αναμένεται από τους ηγέτες να εισαγάγουν μια νέα νομοθεσία. Το ίδιο όμως ισχύει στον κόσμο των επιχειρήσεων, όπου στελέχη με όραμα αλλάζουν την κουλτούρα της εταιρίας. Αλλά και στη θρησκεία, παρ’ ότι η εστίαση βρίσκεται σε πιο διαχρονικές αλήθειες, πάντα θα υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι ερμηνείας αυτών των αληθειών και οι ηγέτες θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το ερώτημα, ποιές ερμηνείες είναι οι πλέον κατάλληλες για την εξελισσόμενη συνείδηση του ποιμνίου τους. Οι προσπάθειες του Πάπα Φραγκίσκου για μεταρρύθμιση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας μπορούν να εξεταστούν υπό αυτό το πρίσμα.

Ένας άλλος τρόπος σκέψης σε ότι αφορά το όραμα είναι να φανταστούμε έναν ηγέτη ως την ζωντανή ενσάρκωση μιας συγκεκριμένης ποιότητας ή ενέργειας στη συνείδηση, την οποία μια ευρύτερη ομάδα επιζητεί να εκφράσει. Αυτό βοηθά να διαπιστώσουμε το λόγο για τον οποίο οι άνθρωποι νιώθουν μια μαγνητική έλξη προς τον ηγέτη· δεν θα το έκαναν, εάν δεν υπήρχε κάτι στην ψυχή τους που να ανταποκρίνεται σε αυτήν την ποιότητα. Το όραμα που παρουσιάζει ο ηγέτης και η ποιότητα που εκφράζει, θα πρέπει με κάποιον τρόπο να αιωρείται ήδη στην «ατμόσφαιρα». Τούτο μπορεί να είναι απλώς μια διαφορετική διατύπωση μιας ήδη υπάρχουσας ιδεολογίας, αλλά η πιο ενδιαφέρουσα και πιο ζωτικής σημασίας κατάσταση προκύπτει όταν γίνεται επαφή με ένα νέο, παγκόσμιο ιδεώδες, καθώς η συλλογική συνείδηση της ανθρωπότητας εξελίσσεται συνεχώς. Αυτό αποτελεί επίσης νύξη για τον αυξανόμενο ρόλο που η ομαδική ηγεσία αναμένεται να διαδραματίσει σε ότι αφορά το μέλλον της ανθρωπότητας. Ένας όμιλος διαθέτει μια βαθύτερη διαισθητική ευαισθησία στα νέα ιδανικά και είναι σε θέση να τα εκφράζει με μεγαλύτερη πολυπλοκότητα και εξειδίκευση από ό,τι το άτομο. Στην επιστήμη και σε ορισμένες οργανώσεις επιχειρήσεων, αυτή η ομαδική ηγεσία είναι ήδη καλά εδραιωμένη και όσο περνάει ο καιρός, ίσως μπορέσουμε να δούμε τα πολιτικά κόμματα να εξελίσσονται σε πιο καθαρούς ανακλαστήρες αυτής της δυνατότητας. Ένα από τα σπέρματα προς αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να βρίσκεται στην ιδέα της συλλογικής ευθύνης του υπουργικού συμβουλίου στο βρετανικό κοινοβουλευτικό σύστημα του Γουέστμινστερ.

Οι ηγέτες που δίνουν τη δυνατότητα σε νέα σπερματικά ιδεώδη να ριζώσουν και να εξαπλωθούν γρήγορα πρέπει να είναι σε θέση να αντλούν από τον δυναμισμό της θέλησης. Στην αρχή, αναπόφευκτα, θα υπάρξει αντίσταση στο όραμα από τις υπάρχουσες δομές στην κοινωνία και απαιτείται ισχυρή βούληση για την προσαρμογή και την εφαρμογή του οράματος ως απάντηση στα εμπόδια. Οι αποτελεσματικοί ηγέτες κατανοούν τη διαδικασία της «δημιουργικής κατα­στροφής», απελευθερώνοντας ενέργειες από τις παλιές μορ­φές, ώστε να μπορούν να εισρεύσουν σε νέα πρότυπα που υπηρετούν το μέλλον και όλη τη ζωή. Η ικανότητα να δια­χειριστούν αυτή τη διαδικασία καταστροφής με τρόπους που ελαχιστοποιούν την κοινωνική διάσπαση είναι μια μεγάλη δοκιμασία για την συμπονετική συνταύτιση των ηγετών με όλα τα μέλη του ομίλου τους και φαίνεται ότι αποτελεί ένα κεντρικό ζήτημα της εποχής στην οποία ζούμε.

Ακριβώς όπως το όραμα, η εμπιστοσύνη είναι κεντρικής σημασίας στην ηγεσία. Οι πιθανοί υποστηρικτές ενός ηγέτη θα πρέπει να αναρωτηθούν κατά πόσο εμπιστεύονται τον ηγέτη, ότι πραγματικά θα εφαρμόσει το όραμα μόλις βρεθεί στην εξουσία. Η εμπιστοσύνη είναι επίσης το κλειδί σε ότι αφορά τους νόμους, τους οποίους οι ηγέτες είναι επιφορτισμένοι να προστατεύουν και να τροποποιούν. Οι νόμοι, οι κανονισμοί και οι κανόνες είναι από μόνοι τους εκφράσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης, επειδή πρόκειται για κοινές συμφωνίες που αντικαθιστούν την ανάγκη μιας, πρόσωπο με πρόσωπο, εμπιστοσύνης σε μεγάλες ομάδες. Σύμφωνα με τον Esteban Ortiz-Ospina και τον Max Roser στο «Ο Κόσμος μας σε Δεδομένα» (Our World In Data)1 «Η εμπιστοσύνη είναι θεμελιώδες στοιχείο του κοινωνικού κεφαλαίου – καίριος παράγων που συμβάλλει στην διατήρηση των αποτελεσμάτων που αφορούν την ευημερία, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής ανάπτυξης». Σημειώνουν περαιτέρω ότι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η εμπιστοσύνη στην αστυνομία και το δικαστικό σύστημα υπερέχει της εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα. Αυτό είναι σημαντικό, αφού συνήθως το νομικό σύστημα και πιο συγκεκριμένα ένα ανεξάρτητο δικαστικό σώμα είναι εκείνο που διασφαλίζει ότι η εξουσία των ηγετών να θεσπίζουν και να τροποποιούν νόμους ασκείται υπεύθυνα. Στις 35 χώρες του ΟΟΣΑ, τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι ο μέσος όρος εμπιστοσύνης στις κυβερνήσεις βρίσκεται κάτω από το 40%. Έτσι, φαίνεται, ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή κρίσης σε ότι αφορά την πολιτική ηγεσία, ακριβώς τη στιγμή που την χρειαζόμαστε περισσότερο.

Μόλις βρεθούν στην εξουσία, οι ηγέτες πρέπει να αποφασίσουν πώς θα μπορέσει το όραμά τους να πάρει μορφή. Θα το πράξουν με τρόπους που θα λαμβάνουν υπόψη τη συλλογική βούληση του λαού (συμπεριλαμβανομένων εκείνων που δεν τους στήριξαν με την ψήφο τους ή με άλλον τρόπο); Ή θα ενεργήσουν σύμφωνα με τη δική τους αίσθηση περί ορθού; Στην τελευταία περίπτωση, ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος να μεταπέσουν στην αυταρχική στάση του τύπου «εγώ είμαι το κράτος» (“l’état, c’est moi”), αρχίζοντας να πιστεύουν ότι με κάποιον τρόπο αποκλείεται να κάνουν λάθος. Για αυτόν τον λόγο, η εξουσία ενός ανεξάρτητου δικαστικού σώματος που καθιστά τους ηγέτες υπόλογους στο νόμο είναι τόσο σημαντική στα σύγχρονα εθνικά κράτη. Λειτουργεί ως εγγύηση απέναντι σε δικτατορική επιβολή και βοηθά να διασφαλιστεί ότι οι νομοθετικές αλλαγές προχωρούν με ρυθμό που μπορεί να δεχθεί ο λαός.

Δεν είναι μόνον η βούληση του λαού και η ρυθμιστική επιρροή της δικαστικής εξουσίας, τις οποίες πρέπει να λάβει υπόψη ο πολιτικός ηγέτης. Διάφορες ομάδες «ειδικού εν­διαφέροντος» εντός της κοινωνίας, από τις βιομηχανικές ε­νώσεις έως τις ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, θα ε­πιδιώξουν να προωθήσουν τις ιδιαίτερες προτεραιότητές τους. Για να ανταποκριθούν πλήρως σε αυτό, οι ηγέτες πρέπει να διαθέτουν την ικανότητα να συνθέτουν διαφορετικές απόψεις σε ένα συνεκτικό σύνολο. Επίσης, σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης, κάθε ηγέτης πρέπει να βλέπει πέρα από τα σύνορα του έθνους ή της ομάδας του τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές δυνάμεις που δρουν στον κόσμο. Στο βιβλίο τους «The Simpol Solution»,2 οι John Bunzl και Nick Duffell υποστηρίζουν ότι σε μια εποχή πολυεθνικών εταιρειών που ασκούν τεράστια δύναμη στη διεθνή οικονομία, οι περισσότεροι εθνικοί ηγέτες αναγκάζονται να ακολουθήσουν τη βούληση αυτών των εταιρειών, από φόβο μήπως το έθνος τους καταστεί μη ανταγωνιστικό. Επιπρόσθετα σε αυτές τις οικονομικές πιέσεις, υπάρχει επίσης το σώμα του διεθνούς δικαίου το οποίο διατυπώνεται σε κείμενα συνθηκών, σε υποχρεώσεις που απορρέουν από την ιδιότητα μέλους του έθνους σε υπερεθνικούς ομαδικούς σχηματισμούς, όπως η ΕΕ ή η Αφρικανική Ένωση και διάφορούς άλλους διεθνείς κανόνες, συμπεριλαμβανομένων των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) των ΗΕ.

Η αναφορά στους ΣΒΑ φέρνει στο προσκήνιο μια περαιτέρω διάσταση της υπευθυνότητας: την υπευθυνότητα απέναντι στην ευρεία επιστημονική συναίνεση. Οι ΣΒΑ λει­τουργούν με βάση το γεγονός ότι η κλιματική αλλαγή και άλλες παγκόσμιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται από όλα τα έθνη συλλογικά. Και ότι, η επικρατούσα επιστημονική άποψη που υποστηρίζει αυτές τις επιπτώσεις, θα πρέπει να λαμβάνεται πολύ σοβαρά υπόψη στην λήψη εθνικών αποφάσεων. Αυτό δεν σημαίνει ότι η επιστήμη είναι αλάνθαστη. Η ίδια η φύση του επιστημονικού εγχειρήματος αφορά την εξέταση των πιο πρόσφατων μοντέλων και θεωριών ώστε να διαπιστωθεί πού αυτά αποτυγχάνουν και από αυτή τη δοκιμή θα προκύψουν, κάποια στιγμή, νέα βελτιωμένα μοντέλα. Οι πολίτες χρειάζονται μια βασική επιστημονική κατανόηση, προκειμένου να αξιο­λογήσουν τις επιλογές που τους παρουσιάζονται από τους ηγέτες, αλλά, όπως, πρόσφατα προειδοποίησε, ο αστροφυσικός και εκπαιδευτικός της επιστήμης Νηλ Ντεγκράς Τάισον (Neil deGrasse Tyson), «οι άνθρωποι έχουν χάσει την ικανότητα να κρίνουν τί είναι αληθινό και τί όχι, τί είναι α­ξιό­πιστο και τί όχι».

Αυτό θέτει ακόμη μεγαλύτερη ευθύνη στους ηγέτες, καθώς αυτοί συχνά αναλαμβάνουν το βάρος της λήψης αποφάσεων με ευρύτερες, ακόμη και παγκόσμιες επιπτώσεις, πάνω στη βάση της ισχύουσας επιστημονικής άποψης. Έτσι, το καθήκον τους να είναι επιστημονικά ενημερωμένοι είναι, αντίστοιχα, μεγαλύτερο. Ακόμη και αν δεν έχουν το χρόνο να αποκτήσουν αυτήν την κατανόηση από πρώτο χέρι θα πρέπει να την αντισταθμίσουν διορίζοντας αναγνωρισμένους εμπειρογνώμονες ως συμβούλους. Επομένως, είναι πο­λύ ανησυχητικό όταν οι ηγέτες φαίνεται να παραβλέπουν αυτή την επικρατούσα άποψη και οι λόγοι για τους οποίους το πράττουν αξίζει να διερευνηθούν διεξοδικά. Για να είμαστε σαφείς, δεν αναφερόμαστε στις βαρυσήμαντες ηθικές αποφάσεις που μπορεί να χρειαστεί να πάρει ένας ηγέτης με βάση επιστημονικά στοιχεία, όπως το αν θα επιτραπούν ορισμένοι τύποι γενετικής μηχανικής ή πυρηνικής ενέργειας. Πρόκειται, κυρίως, για την αμφισβήτηση ή ακόμη και την αγνόηση της επιστημονικής τεκμηρίωσης ως μίας έγκυρης βάσης για τέτοιου είδους αποφάσεις. Όταν αυτό συμβαίνει, ανοίγει ο δρόμος για μία κατάσταση όπου εκείνοι που φωνάζουν δυνατότερα είναι τελικά οι κερδισμένοι κάθε συζήτησης, χωρίς να μένει χώρος για ανταλλαγή λογικών επιχειρημάτων.

Η εξαιρετική ποικιλία και πολυπλοκότητα αυτών των πιέσεων πάνω σε ηγέτες παρέχει κάποια ιδέα του πώς διαμορφώνονται οι προσκλήσεις για την ηγεσία στην σύγχρονη εποχή. Η ανάγκη για θάρρος, για μια ευαισθησία οραματισμού σε α­ναδυόμενα ιδανικά και η ικανότητα να εκφραστούν αυτά τα ιδανικά με σαφήνεια, η ικανότητα να συνθέτουν αντιτιθέμενες απόψεις πάνω σε σύνθετα προβλήματα, η δυναμική ισχύς να εμπνέουν υποστηρικτές ώστε να προβαίνουν σε θυσίες για το καλό του συνόλου, όλα αυτά και περισσότερα ακόμη είναι οι απαιτήσεις προς τους ηγέτες σήμερα. Ας ελπίσουμε ότι η ανάγκη της στιγμής θα εφελκύσει τα άτομα και τις ομάδες που μπορούν να κάνουν το βήμα και να μπουν μπροστά.

1. Esteban Ortiz-Ospina και Max Roser (2016) – «Εμπιστοσύνη». Δημοσιεύεται ηλεκτρονικά στο OurWorldInData.org. Ανακτήθηκε από: https://ourworldindata.org/trust [Online Resource]

2. Reviewed in this issue.

 

Ηγεσία και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

Μόλις αναλαμβάνουν την εξουσία δικτάτορες, ένα από τα πρώτα πράγματα που κάνουν είναι να πάρουν τον έλεγχο των μέσων μαζικής ενημέρωσης, να προχωρήσουν σε κατάληψη των ραδιοτηλεοπτικών σταθμών και να κλείσουν τις ανεξάρτητες εφημερίδες. Είναι προφανής η αίτια που γίνεται αυτό, διότι εκείνος που θα ελέγξει την πηγή των ειδήσεων ελέγχει και τον κόσμο. Στο παρελθόν, οι άνθρωποι βασίζονταν αποκλειστικά στις εθνικές εφημερίδες και τις ραδιοφωνικές εκπομπές προκειμένου να ενημερωθούν για τα γεγονότα στον κόσμο. Κατά συνέπεια, η δύναμη που ασκούν τα μέσα ενημέρωσης πάνω στις σκέψεις και τις δραστηριότητες ολόκληρων πληθυσμών, επιδιώχτηκε διακαώς. Οι βαρόνοι των εφημερίδων και οι μεγιστάνες του Τύπου θα πλήρωναν περιουσίες για να επηρεάσουν τις ζωές, την ψήφο και τις καταναλωτικές συνήθειες των απλών ανθρώπων. Και εξακολουθούν να το κάνουν.

Όμως αυτό το καθεστώς έχει αλλάξει ριζικά χάρις σε έ­να από τα πιο δραματικά φαινόμενα της εποχής μας – την τεράστια επίδραση της ψηφιακής τεχνολογίας. Στην αυξανόμενα ψηφιακή εποχή μας, ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν συμβαδίζει προς τις μεταβαλλόμενες πραγματικότητες. Συχνά «ανάγνωση της εφημερίδας» σημαίνει, την σήμερον ημέρα, πλοήγηση μέσα από διάφορες παρουσιάσεις ειδήσεων και σχολίων στις οθόνες του υπολογιστή ή του κινητού.

Ενώ είναι δελεαστικό να βλέπεις αυτόν τον νέο ψηφιακό κόσμο ως εκδημοκρατισμό των ειδήσεων και των απόψεων, ως ενδυνάμωση των απλών ανθρώπων και ευκαιρία να γίνει γνωστή η αλήθεια, παράλληλα, υπάρχει μια αυξανόμενη αναγνώριση των σοβαρών μειονεκτημάτων και των αναδυόμενων περιορισμών που χρειάζεται να εντοπιστούν. Πάρτε, για παράδειγμα, αυτό που ονομάστηκε «προστατευτικό φίλτρο - φυσαλίδα» («filter bubble»). Οι άνθρωποι τείνουν να επιλέγουν ιστότοπους και ειδήσεις ή πηγές πληροφόρησης που σε γενικές γραμμές ενισχύουν τις δικές τους απόψεις και τη θεώρησή τους για τον κόσμο. Στην πραγματικότητα ακολου­θούν εκείνους με τους οποίους ήδη συμφωνούν. Παρότι στους ανθρώπους υπήρχε πάντα αυτή η τάση, το ιδιαίτερο είναι ότι στην εποχή μας, όπου ο καθένας χρησιμο­ποιεί ορισμένες μηχανές αναζήτησης για την ανεύρεση πληροφορίας, οι αλγόριθμοι που τρο­φοδοτούν αόρατα αυτές τις μηχανές αναζήτησης τείνουν αυτόματα να επιλέγουν ιστότοπους παρόμοιους με εκείνους που έχουν ήδη αναζητήσει οι άνθρωποι, ενώ παραλείπουν όσους διαφέρουν. Αυτό καθιστά το φιλτράρισμα της πληροφορίας ακόμη πιο υπερβολικό, που σημαίνει ότι έχουμε ακόμα μικρότερη ιδέα του τρόπου που σκέπτονται και εκφράζονται άλλοι άνθρωποι οι οποίοι επιλέγουν διαφορετικές πηγές πληροφόρησης.

Εξ αιτίας αυτού του «προστατευτικού φίλτρου - φυσαλίδας», η πληθώρα των πηγών ειδήσεων οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερο διαχωρισμό των ανθρώπων σε ομαδικά μπλοκ άποψης, στα οποία η κατανόηση των διαφορετικών ή αντιτιθέμενων απόψεων μπορεί ευκολότερα να κρυσταλλωθεί σε προκατάληψη, έλλειψη κατανόησης ή ακόμη μειωμένη αντίληψη. Πρόσφατα, στην εφημερίδα Guardian ο Μπρένταν Κοξ (Brendan Cox), χήρος της δολοφονημένης βρετανίδας βουλευτού Τζο Κοξ (Jo Cox), έγραφε: «Έχουμε μια περήφανη παράδοση [στη Βρετανία] να εκφράζουμε τις απόψεις και να έχουμε τις διαφωνίες μας, ενώ ταυτόχρονα σεβόμαστε εκείνους των οποίων τις απόψεις δεν συμμεριζόμαστε. Αυτό που με ανησυχεί είναι ότι ο σεβασμός προς τους αντιπάλους μας έχει καταστεί μια αναλώσιμη ποιότητα, που πολύ εύκολα μπορεί να εγκαταλειφτεί, μόλις τα πάθη αναζωπυρωθούν».

Ένα άλλο μειονέκτημα είναι το φαινόμενο των «ψευδών ειδήσεων» (fake news). Ο αρχαίος έλληνας τραγωδός Αισχύλος ήταν εκείνος που αξιοσημείωτα επεσήμανε ότι, η αλήθεια είναι το πρώτο θύμα του πολέμου. Οι ψευδείς πληροφορίες, που αποσκοπούν να δαιμονοποιήσουν τον εχθρό και να ενισχύσουν τις απόψεις της πλευράς που κάποιος υ­ποστηρίζει, διασπείρονται χωρίς εμφανείς ενδοιασμούς. Πράγματι, η λέξη προπαγάνδα, η οποία πρέπει να είναι ελεύθερη και ουδέτερη, κατέληξε να σημαίνει τη διάδοση του ψεύδους. Οι κυβερνήσεις δια μέσου των αιώνων την χρησιμοποίησαν συνειδητά ως όργανο πολιτικής.

Σήμερα, πέραν της κυβερνητικής χειραγώγησης και δια­στρέβλωσης, η αλήθεια γίνεται θύμα ομάδων και ατόμων που προωθούν τον σκοπό τους ανεξάρτητα από το πώς έ­χουν τα γεγονότα. Έτσι, η αλήθεια βρίσκεται συχνά βυθισμένη στην ευπιστία της αποδοχής μη επαληθευμένων –και συχνά μη επαληθεύσιμων– πληροφοριών και των επακόλουθων φόβων ή ψευδών ελπίδων που αυτές προκαλούν. Όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι όλο και περισσότερο υπονομεύονται από την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια, μπορούν πιο εύκολα να εξαπατηθούν και να δεχθούν σχεδόν το οτιδήποτε ως «αλήθεια».

Αυτά τα δύο παραδείγματα που αφορούν τα μειονεκτή­ματα των ψηφιακών μέσων καταδεικνύουν την ανάγκη για ένα νέο είδος ηγεσίας, επιτρέποντας στην ανθρωπότητα να χαράξει την πορεία της σε μια νέα κατανόηση της αξίας της αλήθειας και της ενσυναίσθησης. Είναι σημαντικό, όλες οι κοινότητες, όλα τα «προστατευτικά φίλτρα - φυσαλίδες», να υποβληθούν σε σαφείς εξαγγελίες παγκόσμιων αρχών, εφαρμοσμένων με πρακτικούς τρόπους στα πραγματικά προβλήματα της εποχής. Χρειαζόμαστε αυθεντικές φωνές για να μας θυμίζουν συνεχώς, ότι μια ρωμαλέα συνεργατική παγκόσμια καλή θέληση μπορεί να μπει στη θέση της κατακερματισμένης ανθρωπότητας σε επικίνδυνα ανταγωνιστικά μπλοκ εξουσίας και εθνών.

Ευτυχώς, υπάρχουν ομάδες και άτομα που αντιμετωπί­ζουν αυτό το πρόβλημα με διαύγεια και φαντασία. Για παράδειγμα, εφέτος τον Απρίλιο, ο Τζίμυ Γουέλς (Jimmy Wa­les), ιδρυτής της Wikipedia, ανακοίνωσε ότι ξεκινά μια νέα ηλεκτρονική έκδοση, το Wikitribune, σκοπός της οποίας εί­ναι να αντισταθμίσει τα ψευδή νέα. Επαγγελματίες δημοσιογράφοι θα πλαισιώνονται από μία στρατιά εθελοντών δια­τεθειμένων να συνεισφέρουν στα κοινά. Αυτό το οποίο θα αφορά, είναι «ειδήσεις από τον λαό και για τον λαό». Ο Τζίμυ Γουέλς είπε ότι «θα είναι η πρώτη φορά που επαγγελματίες δημοσιογράφοι και πολίτες δημοσιογράφοι θα δουλεύουν πλάι-πλάι, ισότιμα, γράφοντας τα γεγονότα όπως αυτά συμβαίνουν, προβάλλοντας τα ζωντανά καθώς εξελίσσονται και πάντοτε υποστηριζόμενοι από μια κοινότητα που θα ελέγχει ξανά και ξανά κάθε γεγονός».

Μια τέτοια πρωτοβουλία μας υπενθυμίζει τη βασική α­ξία της αλήθειας. Πολλές πνευματικές και φιλοσοφικές πα­ραδόσεις έχουν τονίσει τη θεμελιώδη φύση της αγάπης, της θυσίας και της αλήθειας ως των βασικών πνευματικών αρχών που θα πρέπει να διέπουν τις σκέψεις, τις προσδο­κίες και τις πράξεις της ανθρωπότητας. Υπάρχει ένας καλός λόγος για αυτό. Όπως έχει ειπωθεί πολλές φορές, όπου δεν υπάρχει όραμα, οι άνθρωποι αφανίζονται. Ίσως, μπορούμε να ισχυριστούμε με την ίδια βαρύτητα ότι, όπου λείπει η αλήθεια, οι άνθρωποι θα αφανιστούν επίσης. Πράγματι, από φιλοσοφική άποψη, παρότι το όραμα και η αλήθεια εί­ναι δύο διαφορετικές λέξεις, ωστόσο, υποδεικνύουν την ίδια πραγματικότητα.

Όταν ισχυρές ριπές συναισθημάτων και απόψεων σαρώνουν τα μέσα ενημέρωσης και έρχονται στο επίκεντρο του δημόσιου λόγου, πώς μπορούμε να διακρίνουμε τί είναι αλήθεια; Είναι ένα ερώτημα που έχει αποτελέσει αντικείμενο στοχασμού, με διάφορους τρόπους ανά τους αιώνες. Η απάντηση που κάθε φορά προκύπτει είναι ότι η αντίληψη της αλήθειας απαιτεί την επιδέξια ανάπτυξη και χρήση μιας πραγματικής αίσθησης διάκρισης. Όπως σοφά επεσήμανε κάποτε ο επιστήμονας Καρλ Σάγκαν (Carl Sagan): «Η εύρεση του περιστασιακού άχυρου της αλήθειας, που πλέει σε έναν μεγάλο ωκεανό σύγχυσης και εξαπάτησης, απαιτεί νοημοσύνη, επαγρύπνηση, αφοσίωση και θάρρος. Αλλά αν δεν εξασκήσουμε αυτές τις δύσκολες συνήθειες σκέψης, δεν μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα λύσουμε τα πραγματικά σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, κινδυνεύοντας έτσι να γίνουμε ένα έθνος ηλιθίων, έρμαιο στον πρώτο τυχόντα τσαρλατάνο που θα παρουσιαστεί».

Υπάρχουν πρακτικοί κανόνες, ώστε να μπορέσουμε να διακρίνουμε την αλήθεια από το ψεύδος; Οι παρακάτω ιδέες μπορούν να δοκιμαστούν στο χωνευτήρι των διακυμάνσεων της καθημερινής ζωής. Πρώτον, κατά την προσέγγιση ενός προβλήματος, ξεκινάμε με αφετηρία την αναγνώριση ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων παντού στον κόσμο διαπνέονται από καλή θέληση. Δεύτερον, ας θυμηθούμε ότι η ανθρώπινη ικανότητα για θυσιαστική ζωή είναι διαδεδομένη και τεκμηριωμένη. Τρίτον, ας εξετάσουμε την ιδέα ότι η φυσική απάντηση σε κάθε κρίση ή δυσκολία είναι οι άνθρωποι να καταβάλουν κάθε προσπάθεια για να βρουν μια λύση και να επιφέρουν συμφιλίωση. Μια τέταρτη ιδέα είναι ότι οποιαδήποτε αντίθετη άποψη, που υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι είναι αδιόρθωτα κακοί, ότι η κακή θέληση είναι η προεπιλεγμένη θέση της ανθρωπότητας και η επιθυμία να βοηθήσουμε και να θεραπεύσουμε αποτελούν το ασυνήθιστο χαρακτηριστικό των πολύ λίγων, είναι ανυπόστατη.

Αυτοί οι πρακτικοί κανόνες ενέχουν τη θέση πρότασης και δεν επιβάλλονται. Εναπόκειται στον καθένα μας να δια­κρίνει την αλήθεια για τον εαυτό του, έχοντας πίστη ότι, σύμφωνα με τα λόγια του Ρόμπερτ Μπράουνιγκ (Robert Browning) «Υπάρχει ένα εσώτατο κέντρο σε όλους μας, ό­που η αλήθεια κατοικεί μέσα σε πληρότητα».

Όμως, η διάκριση μεταξύ αλήθειας και ψεύδους δεν αρκεί. Η πρόκληση είναι να δράσουμε για την υπεράσπιση της αλήθειας. Και στην περίπτωση αυτή, η ηγεσία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν είναι μόνο σημαντική, αλλά και όμορφα φανερή. Οι πολυάριθμες ΜΚΟ και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών που έχουν προβάλει τα τελευταία 200 περίπου χρόνια, και ιδίως μετά το πέρας του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο με σκοπό και επιδεξιότητα, κινητοποιώντας και ενεργοποιώντας ανθρώπους καλής θέλησης με email, μηνύματα στο twitter, βίντεο και πολυάριθμα αιτήματα για υπογραφή. Κατά πόσο είναι αποτελεσματικές αυτές οι καμπάνιες υπογραφών στο διαδίκτυο, παραμένει συζητήσιμο. Λέγεται, ότι μία ιδιόχειρη επιστολή έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από χιλιάδες email με πανομοιότυπο κείμενο. Παρ’ όλα αυτά, είναι μια δύναμη για το καλό, καθώς υπογραμμίζουν τις ανησυχίες εκατομμυρίων ανθρώπων για τα πάμπολλα θέματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα.

Ένας άλλος τομέας στον οποίο τα μέσα ενημέρωσης, ι­δίως τα ψηφιακά μέσα, παρέχουν ένα ισχυρό πλεονέκτημα είναι η ευρεία διάδοση της γνώσης και της σοφίας. Διαλέξεις και άρθρα για κάθε θέμα που μπορεί να φανταστεί κάποιος είναι διαθέσιμα προς εξέταση και στοχασμό. Ακαδημαϊκές εργασίες και φόρουμ συζήτησης μπορούν να γίνουν αντικείμενο μελέτης. Όλα τα ιερά κείμενα του κόσμου μπορούν να διαβαστούν με ένα πάτημα του «μάους». Τα μεγαλύτερα παγκοσμίως μουσικά έργα, η ποίηση, η λογοτεχνία και η τέχνη είναι τώρα διαθέσιμα σε ένα όλο και μεγαλύτερο ποσοστό της ανθρωπότητας. Σύμφωνα με τις «Παγκόσμιες Στατιστικές του Διαδικτύου» («Internet World Stats») περίπου το μισό του ανθρώπινου πληθυσμού μπορεί τώρα να συνδεθεί στο Διαδίκτυο. Αυτό αντιπροσωπεύει έναν ρυθμό ανάπτυξης 933,8% από το 2000. Σε διάστημα ολίγων ετών, σχεδόν κάθε ένας θα έχει πρόσβαση στο σύνολο της ανθρώπινης εμπειρίας, της φαντασίας, της δημιουργικότητας, της γνώσης και της αλήθειας. Αυτή είναι μια εκπληκτική πραγματικότητα, ιδιαίτερα εάν σκεφτούμε πώς η γνώση ελεγχόταν και λογοκρινόταν από θρησκευτικούς και πολιτικούς θεσμούς. Η διαθεσιμότητα όλης αυτής της δημιουργικής σκέψης καθιστά περισσότερο προσιτή από ποτέ την δυνατότητα να οδηγηθούμε από την ίδια την αλήθεια.

Παρουσίαση Βιβλίου:

John Bunzl & Nick Duffell. The Simpol Solution. Peter Owen, Λονδίνο, 2017. 

Στο βιβλίο The Simpol Solution, οι συγγραφείς Τζον Μπανζλ (John Bunzl) και Νικ Ντάφελ (Nick Duffell) περιγράφουν με διεισδυτική καθαρότητα το κύριο εμπόδιο για την επίλυση παγκόσμιων προβλημάτων, δηλαδή τη δύναμη του Καταστρεπτικού Παγκόσμιου Ανταγωνισμού (DGC). Δείχνουν πώς αυ­τός εμποδίζει τις κυβερνήσεις να πραγματοποιήσουν τις απαραίτητες αλλαγές στην εθνική πολιτική σε μια ολόκληρη σειρά θεμάτων, επειδή διακατέχονται από το φόβο ότι αυτό θα τους δημιουργήσει ένα σημαντικό ανταγωνιστικό μειονέκτημα σε σχέση με άλλα έθνη. Οι Μπανζλ και Ντάφελ υποστηρίζουν πειστικά ότι η αναγνώριση αυτής της κατάστασης και η ρεαλιστική σύλληψη ενός σχεδίου για την αντιμετώπισή της, υπονομεύονται από σημαντικά ψυχολογικά τυφλά σημεία που επηρεάζουν εξίσου κυβερνήσεις και πολίτες. Το θέμα τίθεται ως εξής: για να αφήσουμε πίσω αυτά τα τυφλά σημεία, χρειάζεται να διέλθουμε μέσα από τα πέντε στάδια της διαδικασίας πένθους που εισήγαγε η Ελίζαμπεθ Κιούμπλερ-Ρος (Elisabeth Kübler-Ross), και μονάχα με αυτόν τον τρόπο μπορεί, στη συνέχεια, να γίνει πλήρως αποδεκτή η ανάγκη της μετάβασης από μία εθνικο-κεντρική διακυβέρνηση προς ένα νέο πλαίσιο παγκοσμιο-κεντρικής διακυβέρνησης.

Περιπλέκοντας ακόμα περαιτέρω τα ζητήματα, οι Μπανζλ και Ντάφελ δείχνουν πώς οι ισχυρές ασυνείδητες δυνάμεις που διαμορφώνουν την ανάγκη μας για συνταύτιση μπορούν να αναστείλουν αυτή τη διαδικασία αποδοχής. Βασισμένοι σε πορίσματα αρκετών ψυχολόγων και αντλώντας από το μο­ντέλο All Quadrant All Levels (AQAL) του Κεν Γουίλμπερ (Ken Wilber), περιγράφουν τα επίπεδα συνείδησης από τα οποία διέρχονται όλα τα άτομα και οι κοινωνίες. Μια παγκοσμιο-κεντρική προοπτική είναι προσιτή μόνο στην δεύτερη βαθμίδα της εξελικτικής διαδικασίας. Σήμερα, αρκετές κοινωνίες βρίσκονται στο στάδιο αυτής της δύσκολης μετάβασης, περνώντας από την πρώτη στην δεύτερη βαθμίδα.

Οι Μπανζλ και Ντάφελ περιγράφουν κατόπιν τα βασικά σημεία μιας στρατηγικής για την ενεργοποίηση της παγκοσμιο-κεντρικής πολιτικής δράσης κατά τη διάρκεια της μετάβασης. Η στρατηγική προσδιορίζει δέκα κριτήρια για αποτελεσματική δράση, και οι συγγραφείς παρουσιάζουν τον τρόπο με τον οποίο η λύση Simpol [Simultaneous Policy], μια πλατφόρμα παγκόσμιας πολιτικής οδηγούμενη από τους πολίτες, μπορεί να συμβάλλει. Περιγράφονται εργαλεία που επιτρέπουν στους πολίτες να ασκούν πολιτική πίεση στους εκπροσώπους τους, παροτρύνοντάς τους να υποστηρίζουν τις παγκόσμιες πολιτικές που θα υιοθετούνται ταυτόχρονα από όλα τα έθνη. Οι Μπανζλ και Ντάφελ καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η μετάβαση από μια ανταγωνιστική σε μια συνεργατική προσέγγιση των παγκόσμιων θεμάτων είναι αναγκαίa για την επόμενη φάση της εξελικτικής μας πορείας ως είδος.

ΕΙΚΟΝΕΣ:

Max Rive - https://500px.com/photo/127029019/
Whooping Cranes - US Fish and Wildlife Service (Public Domain)
The Helm of Leadership -  World Goodwill
Lincoln Memorial - Another Believer, Wikimedia (Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0)