In de wereld van vandaag is er grote behoefte aan getrainde waarnemers van actuele aangelegenheden. Dat mag een vreemd idee lijken – de meeste mensen denken waarschijnlijk dat zij competente waarnemers van wereldse gebeurtenissen zijn. Als wij dat aannemen, negeren we echter een aantal factoren, dat onze visie kan vervormen. Deze factoren zijn de vooringenomenheid, de vooroordelen, en vooraf opgevatte ideeën (of betovering en illusies zoals zij bekend zijn in de werken van Alice Bailey) die wij aanleren terwijl wij opgroeien. Zij komen uit vele bronnen – nationalistische gevoelens, politieke ideologieën, godsdienstige vorming en andere maatschappelijke invloeden.Verder staan zulke innerlijke vervormende filters geheel los van elke willekeurige vervorming, die te wijten is aan de verschillende agenda’s van de media. Om een gebeurtenis dus duidelijk waar te nemen, moet men op de hoogte zijn van zowel deze innerlijke als uiterlijke vervormende factoren, en in staat zijn zich daarvan los te maken. In wezen stapt de persoon uit zijn eigen vervormende filters, zijn eigen persoonlijkheid, en ziet het leven en de gebeurtenissen niet zoals zij zich aan hem en degenen die hem het naast zijn voordoen, maar zoals zij de wereld beïnvloeden. En bovendien ziet hij hen niet zozeer als de uiterlijke krachten die in het spel zijn, maar als de innerlijke stroom bewustzijn. Dan komt hij in aanraking met de wereld van betekenis.
Waarnemer zijn is hoofdzakelijk de kunst leren om aandacht te schenken. Dit is een van de eerste lessen in meditatie, en als wij beginnen op zaadgedachten te broeden, leren wij hoe moeilijk het is aandacht lange tijd op iets te richten. Omgekeerd toont dit aan hoe weinig aandacht wij gewoonlijk aan de meeste dingen besteden. Zoals Gurdjieff waarnam: “Hoe waakzaam zijn wij werkelijk? Is bewustzijn betrekkelijk? De mensen slapen wanneer zij denken, dat zij wakker zijn. Zij slaapwandelen door het leven. Zij leven en sterven grotendeels slapend, op zijn best half wakker in een rusteloos begin”.
Wij neigen ertoe aandacht te schenken aan dingen die ons aantrekken (de wortel betekenissen van “aandacht” en “aantrekking” liggen vlak bij elkaar), maar “aantrekking” houdt verlangen in, d.w.z. de emoties, terwijl “aandacht” meer mentaal is. We kunnen dus een stap nemen om ons te trainen in een objectiever standpunt door te bepalen aandacht te schenken aan dingen, die wij onaantrekkelijk vinden. De waarnemer moet zich ook trainen in het uitoefenen van objectiviteit met betrekking tot zijn eigen emotionele reacties op gebeurtenissen. Dat is tegenwoordig heel moeilijk, daar hebzucht, onrecht en andere misstanden boven komen. Als gevolg daarvan is het openbare bewustzijn oproerig in beweging. Terwijl de waarnemer vrij kan zijn van de meer chaotische en onbeheerste vormen van massa emotie, moet hij er ook op toezien dat de subtielere sluiers van emotie zijn visie niet verblinden. Wanneer wij b.v. zien, dat de waardigheid van onze medemensen met voeten getreden wordt, dan is de natuurlijke reactie een gevoel van verontwaardiging, een begrijpelijke verontwaardiging, en, in zekere zin gerechtvaardigd. Toch, zodra dat gevoel het brandpunt van onze aandacht wordt, trekt het die aandacht weg van waar ’t het hardste nodig is, n.l. de eraan ten grondslag liggende oorzaken. Wij raken verdiept in het proberen individuele personen of groepen te verbeteren in plaats van ernaar te streven de bewuste impulsen in alle mensen te veranderen, die tot zulke gebeurtenissen hebben geleid. Dit is gelijk aan een dokter, die alleen de symptomen van een chronische toestand behandelt – de toestand zal op een later tijdstip gewoon weer terugkomen, mogelijk zelfs rampzaliger.
Een bijkomend vermogen bij loslaten en objectiviteit is onderscheidingsvermogen. Dit vermogen moet ook getraind worden. Zoals Alice Bailey betoogt, kan onderscheiden beginnen door in de wereld goed van kwaad te onderscheiden, maar het moet verder gaan met onderscheiden tussen een situatie die juist is in een nauw verband, en een die juist is in een ruimer verband, d.w.z. tussen een minder en een meer inclusief beginsel.
Wij kunnen ons er ook in trainen gebeurtenissen in het ruimst mogelijke verband te plaatsen, en proberen hun verhouding te ontdekken tot het evolutionaire Pad van liefde en licht voor de mensheid, zoals dit in het Goddelijke Denkvermogen bestaat. Een deel daarvan is de bekwaamheid om af te stappen van de korte termijn visie, die het individuele zelf oogkleppen opzet – en ook, schijnt het, veel economische en politieke gedachten – en gebeurtenissen zien als deel van een historische opeenvolging in de evolutie van het menselijk bewustzijn. In zijn artikel “Een Fantastische Victorie” raadt de onlangs overleden historicus en maatschappelijk activist, Howatd Zinn, het denken af, dat de status quo noodzakelijk moet blijven bestaan. Door ernaar te streven onze visie uit te breiden naar langere termijn cycli, hebben we een betere kans de opkomende ideeën van het Goddelijke Plan te ontdekken.
Om samen te vatten zouden we dus kunnen zeggen, dat de getrainde waarnemers in bewustzijn een overtuigd standpunt innemen, niet tot twijfelen gebracht door uiterlijke gebeurtenissen, boven kijken en beneden helpen. Boven kijkend herkennen zij ideeën en de noodzaak om deze te transformeren tot idealen. Tegelijkertijd zijn zij zich bewust van de beperkingen van ideologieën (een vorm van begoocheling) – waar idealen in vaste en onbuigzame vormen gekristalliseerd worden, zodat de instroming van nieuwe ideeën geblokkeerd is. En er is de bijkomende verleiding voor mensen om zich uitsluitend met bepaalde ideologieën te identificeren – “Ik ben een socialist”, “Ik ben een voorstander van vrijheid”, enz. – en zich dus nog meer verblinden voor de waarde van andere idealen. Waarnemers trainen zich zo om vrij te blijven van ideologische kortzichtigheid, een raad die herhaald is door de staatsman Vàclav Havel, in zijn boek Zomer Meditaties.
De getrainde waarnemers helpen beneden door afzijdig te staan van de oppervlakkigheid en het schuim van oppervlakkige gebeurtenissen, en van de turbulente emoties, die zo vaak het denken van het publiek voortstuwen. Door heen te kijken door de begoochelingen van de tijd worden zij de onderliggende bewustzijnsstromingen gewaar die de evolutie van cultuur en beschaving vorm geven. Hun werk helpt dus het bewustzijn van de mensheid te verlichten, en het te bevrijden van verouderde manieren van denken.
* blz.60, Summer Meditations (1992)
