Από την αυγή της βιομηχανικής εποχής, η ραγδαία πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας απέφερε σημαντικά δώρα στην ανθρωπότητα, αν και υπονόμευσε περισσότερο την έμφυτη πνευματική σχέση που είχαν κάποτε οι άνθρωποι με τη γη, την πανίδα και τη χλωρίδα. Καθώς η μεγάλης κλίμακας καύση ορυκτών καυσίμων άρχισε πλέον να τροφοδοτεί με ενέργεια απίστευτες νέες μηχανές, πυροδότησε την αρχή αυτού που μόνο ως μια αποσυνθετική κοσμοθεωρία μπορεί να αποκαλέσουμε, η οποία τώρα αντανακλάται άμεσα σε εμάς μέσω των μολυσμένων και δυσλειτουργικών οικοσυστημάτων της Γης.
Ακόμα και αν δεν αποτελεί παρά μόνο μια πιθανή απειλή ζωής για το σύνολο της ανθρωπότητας –έναν κοινό εχθρό υπό μορφή μιας υπερθέρμανσης του πλανήτη– έχει προκαλέσει αρκετή ανησυχία ώστε τα έθνη του κόσμου να αρχίσουν να συσπειρώνονται γύρω από τη νέα φιλοσοφία της “βιώσιμης ανάπτυξης”. Και ενώ θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό απεικονίζει την ανθρωπότητα που αφυπνίζεται από την αποσυνθετική της ονειρική κατάσταση, αυτή θα χρειαστεί να προσαρμόσει την όρασή της προς την ανατολή μιας νέας μέρας και να δει τα πράγματα κάτω από ένα διαφορετικό φως. Κι αυτό, γιατί η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης παραμένει συνδεδεμένη με την νοοτροπία που εξαρχής οδήγησε την ανθρωπότητα στη δεινή της θέση – την συγκεκριμένη, επιστημονική αντίληψη της μέτρησης και του ελέγχου που μπορεί, τόσο εύκολα, να απομονωθεί από την εξισορροπητική, θηλυκή ενέργεια του ενορατικού νου. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την τρέχουσα επιστημονική προσέγγιση ως μια μεταβατική περίοδο που θα μπορούσε να βοηθήσει στον περιορισμό της ζημιάς, αλλά μέχρι στιγμής δεν περιέχει κανένα εμπνευσμένο όραμα – κανένα αξιόλογο αφήγημα, ικανό να διαμορφώσει μια νέα, ολοκληρωμένη κοσμοθεωρία που να ενώνει την αρσενική επιστήμη με τη θηλυκή Φύση.
Όπως έγραψε η ποιήτρια και πολιτική ακτιβίστρια Muriel Rukeyser (Μιούριελ Ρουκάιζερ), “Το Σύμπαν αποτελείται από ιστορίες κι όχι από άτομα”. Η ανθρωπότητα αναπτύσσεται με αφηγήματα που της δίνουν μια αίσθηση θέσης και διάστασης στο γενικό σχήμα των πραγμάτων. Ο δημόσιος ομιλητής και συγγραφέας Charles Eisenstein (Τσαρλς Αϊζενστάιν) αποτελεί ένα καλό παράδειγμα μέσα από το πλήθος των επιστημονικά σκεπτόμενων αφηγητών, οι οποίοι δομούν γέφυρες ανάμεσα στην κυρίαρχη νοοτροπία, του ελέγχου της υπερθέρμανσης του πλανήτη μέσω της μείωσης εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα και ενός νέου τρόπου σκέψης σχετικά με τη Φύση στο σύνολό της. Αναγνωρίζοντας ότι η παγκόσμια κουλτούρα είναι καταποντισμένη σε μια καταστροφική “ιστορία χωριστικότητας”, το έργο του παρουσιάζει μια “ιστορία αλληλεπίδρασης” που αντλεί ιδέες από την ανατολική φιλοσοφία και τους αυτόχθονες λαούς. Γράφει σχετικά:
«Υπάρχει μια αναπτυσσόμενη κατανόηση μεταξύ πολλών περιβαλλοντολόγων, ότι έχουμε διαπράξει ένα επιστημονικό, στρατηγικό, ρητορικό και πολιτικό σφάλμα υποβιβάζοντας την οικολογική κρίση σε κλιματική και την κλιματική κρίση σε πρόβλημα άνθρακα. Η Γη γίνεται καλύτερα κατανοητή ως ένα ζωντανό ον με πολύπλοκη φυσιολογία, η υγεία του οποίου εξαρτάται από την υγεία των οργάνων που το απαρτίζουν. Όργανά της είναι τα δάση, οι υγρότοποι, τα λιβάδια, οι εκβολές των ποταμών, οι ύφαλοι, τα ανώτερα αρπακτικά, τα βασικά είδη, το έδαφος, τα έντομα και εν τέλει κάθε αναλλοίωτο οικοσύστημα και είδος στη γη. Αν συνεχίσουμε να τα υποβαθμίζουμε, να τα αποξηραίνουμε, να τα αποψιλώνουμε, να τα δηλητηριάζουμε, να τα θάβουμε με τσιμέντο και να τα σκοτώνουμε, η γη θα υποστεί ένα θάνατο από εκατομμύρια πληγές. Θα πεθάνει από οργανική ανεπάρκεια – ανεξάρτητα από τα επίπεδα των αερίων του θερμοκηπίου». Συνεχίζει, υποστηρίζοντας ότι, «Διατήρηση δεν σημαίνει “πιο αργή χρήση” ή “εξοικονόμηση για αργότερα”. Αυτό που πραγματικά σημαίνει η λέξη είναι να υπηρετούμε με φροντίδα. Να υπηρετούμε όλοι από κοινού. Τι να υπηρετήσουμε; Να υπηρετήσουμε τη ζωή. Είναι ρητορικό σφάλμα να διατυπώνουμε τον περιβαλλοντισμό με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, εκτός από να τον αναγάγουμε σε αγάπη για τη φύση, αγάπη για τη ζωή».[1]
Αυτό εγείρει το ενδιαφέρον ερώτημα του πώς υπηρετούμε τη Φύση με την εξελικτική έννοια – ποιος είναι ο στόχος Της και πώς μπορούν η επιστήμη και η τεχνολογία να ενταχθούν στην εικόνα με έναν ολοκληρωτικά θετικό τρόπο; Το ερώτημα αυτό είναι ενδιαφέρον, ιδίως υπό το πρίσμα της εσωτερικής διδασκαλίας, όπως γίνεται φανερό στο ακόλουθο απόσπασμα από τα κείμενα της Aλίκη Μπέιλι:
«... τα επόμενα 2500 χρόνια θα φέρουν τόσο μεγάλη αλλαγή και θα κάνουν εφικτή την πραγματοποίηση τόσων πολλών λεγόμενων “θαυμάτων” ώστε ακόμη και η εξωτερική εμφάνιση του κόσμου θα μεταβληθεί βαθιά· η χλωρίδα και η πανίδα θα τροποποιηθούν και θα αναπτυχθούν και πολλά που λανθάνουν σε αμφότερα τα βασίλεια θα έρθουν σε έκφραση μέσω της πιο ελεύθερης ροής και του πιο νοήμονος χειρισμού των ενεργειών που δημιουργούν και συνιστούν όλες τις μορφές».[2]
Από τότε που γράφτηκε αυτό το κείμενο (δεκαετία του 1930), η δημιουργική δύναμη της ανθρωπότητας έχει εκτοξευτεί και η χειραγώγηση του ορυκτού βασιλείου από την επιστήμη και την τεχνολογία έχει μεταφερθεί στις μορφές της πανίδας, της χλωρίδας, ακόμη και της μικροβιακής ζωής του πλανήτη. Στην πραγματικότητα, η ευρύτερα έννοια της βιοτεχνολογίας περιλαμβάνει μια σειρά από διαδικασίες τροποποίησης έμβιων οργανισμών προς όφελος του ανθρώπου. Μια πρακτική που έχει τις ρίζες της στην εξημέρωση των ζώων και την καλλιέργεια των φυτών, έχει εξελιχθεί βαθμηδόν, ανά τους αιώνες, στην νεοσύστατη επιστήμη της συνθετικής βιολογίας. Δεν πρόκειται για τίποτα περισσότερο από τον σχεδιασμό (ή επανασχεδιασμό) της ίδιας της βιολογίας, με το όραμα μιας πράσινης τεχνολογίας που θα αλλάξει και θα σώσει τον κόσμο. Ωστόσο, η νομιμοποίηση της αντιμετώπισης της ζωντανής φύσης ως ένα ακόμη υλικό για μηχανολογική χρήση πρέπει να απασχολήσει περισσότερο την ανθρωπότητα. Ενώ οι υπέρμαχοι της βιοηθικής, οι κοινωνικοί επιστήμονες, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι ειδικοί στη διαχείριση του ρίσκου εξετάζουν τα ποικίλα νέα ζητήματα που προκύπτουν από τη βιοτεχνολογία, η συνολική πορεία ανάπτυξης, η κατεύθυνση που θα πρέπει να ακολουθήσει και για το συμφέρον τίνος, ούτε τόσο συχνά συζητιούνται ούτε όσο ανοιχτά θα έπρεπε.
Την ανησυχία αυτή επισημαίνει η καλλιτέχνης και σχεδιάστρια Dr. Alexandra Daisy Ginsberg (Αλεξάντρα Ντέιζι Γκίνσμπεργκ), γνωστή για έργα τέχνης που διερευνούν τη σχέση μεταξύ ανθρώπου, τεχνολογίας και φύσης. Το έργο της αποτελεί μια εξέταση της ανθρώπινης παρόρμησης για τον σχεδιασμό ενός “καλύτερου” κόσμου: “Ο σχεδιασμός είναι η μετάδοση ιδεών μέσω των πραγμάτων”, λέει, “αλλά πώς μπορούμε να κρίνουμε αν οι νέες ιδέες είναι καλά πράγματα όταν οι ίδιοι οι σχεδιασμοί δεν γίνονται ορατοί;” Το σχόλιο αυτό αναφέρεται στη νέα κατεύθυνση της βιολογικής μηχανικής, η οποία, αντί να δημιουργεί απτά προϊόντα, σχεδιάζει αλλαγές του τρόπου με τον οποίο συμπεριφέρεται η φύση με την πάροδο του χρόνου. Από την οπτική της εσωτερικής επιστήμης, η απάντηση για το αν μια ιδέα είναι κάτι καλό ή όχι βρίσκεται στο τελευταίο μέρος του αποσπάσματος που αναφέρεται στα κείμενα της Αλίκη Μπέιλι και στο ερώτημα: βοηθάει, μήπως, να έρθει σε έκφραση αυτό που λανθάνει σε κάθε συγκεκριμένη μορφή ζωής και επιδιώκει να εκφραστεί;
Μολονότι είναι δύσκολο για την ανθρωπότητα να κατανοήσει έστω το νόημα αυτού του ερωτήματος στο σημερινό στάδιο της ανάπτυξής της, το γεγονός ότι διεξάγονται πολλές δεοντολογικές συζητήσεις στις βιοεπιστήµες αυτές τις ηµέρες αποτελεί ενθαρρυντικό παράγοντα. Τελικά, ο σκοπός που κρύβεται πίσω από τις πράξεις της ανθρωπότητας είναι αυτός που αποφασίζει αν μια πράξη είναι ηθικά καλή ή όχι. Και, σε αυτό το σημείο έγκειται η σημασία του έργου της Δρ. Γκίνσμπεργκ που χρησιμοποιεί την τέχνη και τον σχεδιασμό της για να θέσει “ενοχλητικά ερωτήματα” και να υποθάλψει τη συζήτηση σχετικά με το τι σημαίνει “καλύτερα” στο πλαίσιο της δημιουργίας ενός “καλύτερου κόσμου”. “Η επιτακτική ανάγκη της εποχής μας”, λέει, “είναι να θέσουμε καλύτερα ερωτήματα σχετικά με την πορεία στην οποία βρίσκεται η ανθρωπότητα. Το ζητούμενο είναι να χρησιμοποιήσουμε την ανθρώπινη δημιουργικότητα για να επιλύσουμε καλύτερα τα προβλήματα και όχι να αντιμετωπίζουμε συνεχώς τα προβλήματα που προκύπτουν από εσφαλμένες σχέσεις με το πλανητικό περιβάλλον”.
Για να δώσω ένα πρακτικό παράδειγμα, η τελευταία της εικαστική παρουσίαση στο Μουσείο Τέχνης του Τολέδο ονομάζεται Machine Auguries. Το έργο της πραγματεύεται την κρίσιμη συρρίκνωση των πληθυσμών των πτηνών με την πάροδο των δεκαετιών λόγω των επιπτώσεων της ηχορύπανσης και της φωτορύπανσης. Το εικαστικό εγχείρημα απευθύνει το ερώτημα: “Τι θα συμβεί αν εξαφανιστούν τα πουλιά;” Στην αρχή, μια δέσμη φωτισμού μιμείται τα χρώματα της ανατολής του ήλιου και καθώς οι αποχρώσεις αρχίζουν να αλλάζουν, ένας κοκκινολαίμης τραγουδάει, για να λάβει μια απάντηση που έχει παραχθεί από μηχανή. Τελικά, απομένει μόνο η χορωδία της αυγής που έχει δημιουργηθεί από μηχάνημα και ο θεατής αφήνεται, κάτω από το έντονο φως της γκαλερί, να βιώσει την “απουσία της φύσης” και τα βαθύτερα ερωτήματα και συναισθήματα που προκύπτουν από όλο αυτό.
Αυτή, και διάφορες άλλες εικαστικές παραστάσεις της Ντέιζι Γκίνσμπεργκ, προσεγγίζουν μερικά από τα πολλά προβλήματα που προκύπτουν από τη αντικρουόμενη σχέση που επικρατεί ανάμεσα στη φύση και την τεχνολογία, καθώς και την αυξανόμενη αλληλοεπικάλυψη ανάμεσα στο πραγματικό και το απατηλό. Μπορεί η ανθρωπότητα να αδράξει την ευκαιρία που αυτό προσφέρει για να επανεξετάσει τι είναι εκείνο που θέλει και τι έχει αξία στη ζωή; Μπορεί στο μέλλον να δούμε την ανάδυση ενός ολοκληρωμένου παγκόσμιου οράματος που θα ασπάζεται την άποψη περιβαλλοντολόγων όπως ο Τσαρλς Αϊζενστάιν, οι οποίοι βλέπουν τη Γη ως έναν ζωντανό υπερ-οργανισμό και χρησιμοποιούν την επιστήμη και την τεχνολογία για να την υπηρετήσουν προωθώντας την περαιτέρω εξέλιξή της;
Η απάντηση σε αυτό, όπως σε όλα τ’ άλλα προβλήματα της ανθρωπότητας, βρίσκεται στην εξάπλωση της καλής θέλησης. Η “Θέληση” είναι η πιο ισχυρή δύναμη στο σύμπαν και όταν η ανθρώπινη θέληση ευθυγραμμίζεται ορθά με τη Θεία Θέληση αποτελεί μια ακατανίκητη δύναμη. Και, καθώς η δύναμη της καλής θέλησης λειτουργεί σε κάθε μορφή και βασίλειο της Φύσης, ίσως δούμε την προέλαση προς τα αφηρημένα, τα υπερφυσικά επίπεδα πραγματικότητας και προς εκείνο που βρίσκεται στην κεφαλή της πλατωνικής ιεραρχίας ύπαρξης ως υπέρτατη μορφή – Τη Μορφή του Αγαθού. §
1. Charles Eisenstein, How the Environmental Movement Can Find Its Way Again
2. Aλίκη Μπέιλη, Εσωτερική Ψυχολογία I 83
3. Ref: Synthetic Aeshetics, On Shaping the Future through Design, Designing Nature
4. Ref: Daisy Ginsberg, Machine Auguries
5. Plato’s Form of Good, 1000-Word Philosophy, An Introductory Anthology
Κατεβάστε το Pdf του Ενημερωτικού Δελτίου
Μεταβείτε στην αρχική σελίδα του Ενημερωτικού Δελτίου
