Matt Daw
(Projects Manager, PhotoVoice)
Είμαι ο πρόεδρος της HVPNUK – το φιλανθρωπικό ίδρυμα στο Ηνωμένο Βασίλειο υποστήριξης των ινδουιστικών σχολείων Vidyapeeth του Νεπάλ. Είδα τα σχολεία σε δράση για πρώτη φορά, πριν 12 χρόνια, όταν επισκέφθηκα το Νεπάλ. Η φιλοσοφία επάνω στην οποία βασίζονταν είχε τεράστιο αντίκτυπο επάνω μου – ιδιαίτερα η ιδέα ότι οι άνθρωποι δεν είναι απλώς άτομα, αλλά είναι μέρος από κάτι ευρύτερο, που είναι η κοινωνία και από κάτι ακόμη πέρα από αυτήν, μέρος της ανώτερης συνείδησης.
Υπάρχει απόδειξη αυτής της φιλοσοφίας στην PhotoVoice της οποίας είμαι διοικητικό στέλεχος. Είναι μια διεθνής φιλανθρωπική οργάνωση με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο που υπάρχει εδώ και 12 χρόνια. Το όραμα του οργανισμού είναι ένας κόσμος όπου κανένας δεν στερείται την ευκαιρία να μιλήσει και να ακουστεί.
Η φιλανθρωπική οργάνωση προωθεί τη συμμετοχική φωτογραφία – φωτογραφία από ανθρώπους που είναι το αντικείμενο των φωτογραφιών και οι οποίοι επηρεάζονται από αυτά τα ζητήματα. Αυτό αντιβαίνει προς το παραδοσιακό μοντέλο δημοσιογραφικής φωτογραφίας, όπου οι φωτογραφίες λαμβάνονται από εκείνους που βρίσκονται έξω από το πλαίσιο, συχνά από την πλούσια Δύση, και αφορούν ανθρώπους και καταστάσεις στους οποίους δεν δίνεται η ευκαιρία να μιλήσουν οι ίδιοι. Εκείνες οι φωτογραφίες λαμβάνονται από τη σκοπιά του εξωτερικού παρατηρητή, ενώ η συμμετοχική φωτογραφία το αντιστρέφει αυτό και επιτρέπει στους ανθρώπους να πουν τις δικές τους ιστορίες και να επιλέξουν τον τρόπο εκπροσώπησής τους.
Η PhotoVoice συνεργάζεται με κοινότητες που πολύ σπάνια ακούγονται αναφορικά με θέματα που τους επηρεάζουν περισσότερο ή που έχουν περιθωριοποιηθεί λόγω της στάσης της κοινωνίας απέναντί τους. Συνεργαζόμαστε με τους ανθρώπους για να τους εκπαιδεύσουμε να χρησιμοποιούν τις φωτογραφίες για να μεταδίδουν τις συνθήκες τους και τα μηνύματα που θέλουν να μοιραστούν. Οι συμμετέχοντες δημιουργούν φωτογραφίες με λεζάντες που μεταφέρουν αυτά τα μηνύματα σε ανθρώπους που μπορεί να μην γνωρίζουν την ύπαρξή τους ή τις εμπειρίες τους και σίγουρα δεν είναι ανοικτοί σε αυτό που έχουν να πουν.
Τα προγράμματα είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, βρίσκονται σε όλο τον κόσμο και αφορούν ένα τεράστιο φάσμα θεμάτων. Τα παραδείγματα περιλαμβάνουν τους χρήστες των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, τους πρόσφυγες, τα παιδιά του δρόμου, τις κοινότητες που πλήττονται από τον ιό του AIDS και εκείνους που έχουν περιθωριοποιηθεί λόγω της κοινωνικής τους θέσης ή για πολιτικούς λόγους.
Κάθε πρόγραμμα, αν και κάθε ένα πολύ διαφορετικό, έχει στον πυρήνα του ένα ορισμένο αριθμό από τα βασικά συστατικά. Πρώτον, οι μετέχοντες βοηθούνται να καταλάβουν πώς οι φωτογραφίες γίνονται μέσο επικοινωνίας, πώς δημιουργείται μια αφήγηση και πώς παράγεται η κατανόηση και η συμπάθεια βλέποντας τις εικόνες. Δεύτερον, χρησιμοποιούνται ασκήσεις οπτικής εκπαίδευσης, για να υποκινήσουν συζήτηση με την ομάδα και την κοινότητα. Οι άνθρωποι, γενικά, θεωρούν ότι είναι ευκολότερο να συζητήσουν τις παρατηρήσεις και τις προσωπικές τους ιδέες με τη βοήθεια φωτογραφιών και εικόνων.
Οι μετέχοντες διδάσκονται στη συνέχεια πώς να χρησιμοποιούν και να δημιουργούν φωτογραφίες και πώς να προγραμματίζουν τη σύνθεσή τους. Δίνεται επίσης τεχνική εκπαίδευση για το πώς να χρησιμοποιούν τις ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα διεθνή προγράμματα, όπου οι συμμετέχοντες συχνά δεν είχαν ποτέ πριν την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν φωτογραφικές μηχανές. Οι άνθρωποι της PhotoVoice είναι επίσης ειδικοί στο να δίνουν τη δυνατότητα στους ανθρώπους να χρησιμοποιούν τη φωτογραφία, ανεξάρτητα από τυχόν εμπόδια, όπως η αναπηρία, ο αναλφαβητισμός, η τύφλωση ή η μειωμένη όραση. Η εργασία με τους τυφλούς και τα άτομα με μειωμένη όραση έδωσε σε αυτό το τμήμα της κοινωνίας τη δυνατότητα να μοιραστούν την εμπειρία τους και να συμμετάσχουν στην επικοινωνία με οπτικό τρόπο.
Η φιλανθρωπική οργάνωση παρέχει υποστήριξη στους συμμετέχοντες, για να δημιουργήσουν το δικό τους πρόγραμμα προσωπικής φωτογραφίας, εστιάζοντας στις δικές τους προτεραιότητες και εμπειρίες. Το να γίνουν οι επιλογές που απαιτούνται για να δημιουργηθεί μια εικόνα είναι απαραίτητο ένα ορισμένο ποσό αυτο-προβληματισμού, και οι συμμετέχοντες όχι μόνο μαθαίνουν πώς να επικοινωνούν μέσα από τις φωτογραφίες, αλλά επίσης ανακαλύπτουν τι αισθάνονται και τι θέλουν να πουν. Οι φωτογραφίες που παράγουν στη συνέχεια παρουσιάζονται και συζητούνται με την ομάδα και με τους διαμεσολαβητές της PhotoVoice, όπου όλες αυτές οι αποφάσεις και η σκέψη πίσω από αυτές μπορούν να εκδιπλωθούν σε έναν άκρως αποκαλυπτικό και εποικοδομητικό διάλογο γύρω από τα ζητήματα. Η αυτο-περισυλλογή, η αυτοεξέταση και η επικοινωνία δεν είναι κάτι που θα συμβεί αναγκαστικά στην ομάδα συζήτησης, ωστόσο, διευκολύνεται από τη φωτογραφική διαδικασία. Είναι μια πολύ αποκαλυπτική και παραγωγική διαδικασία.
Μετά έρχεται η διαδικασία της σύνταξης και σε αυτό περιλαμβάνεται η επιλογή των εικόνων που θα χρησιμοποιηθούν για δημόσια εμφάνιση. Σε ορισμένα προγράμματα ενδέχεται να υπάρχουν στοχευμένες ομάδες του πληθυσμού ή μπορεί να υπάρχει στόχος να τροφοδοτήσει τις φωνές εκείνων που επηρεάζονται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων ή τη χάραξη πολιτικής. Επιπλέον, μπορεί να χρειαστεί να αλλάξει η νοοτροπία σε κοινότητες όπου αυτοί οι άνθρωποι έχουν περιθωριοποιηθεί.
Το τελευταίο στάδιο είναι η διάδοση, όπου οι φωνές μεταφέρονται στο ευρύτερο κοινό. Αυτό συχνά είναι οι οικογένειες, οι φίλοι και οι τοπικές κοινότητες, αλλά μερικές φορές είναι ακόμα ευρύτερο. Υπάρχει συνήθως μια έκθεση των φωτογραφιών σε κοινοτικό επίπεδο πράγμα που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την επικύρωση των φωνών και για την αύξηση του κύρους αυτών των φωνών στα μάτια των άλλων. Για παράδειγμα, στην Αλβανία, η κατάσταση των ατόμων με αναπηρία είναι πολύ άσχημη, ιδίως για τους νέους με αναπηρία, οι οποίοι παραμένουν στο σπίτι και δεν υποστηρίζονται για να πηγαίνουν στο σχολείο. Το έργο μας τους επέτρεψε να μοιραστούν τις εμπειρίες και τις προοπτικές τους με την ευρύτερη κοινότητα, η οποία βρέθηκε αντιμέτωπη με την πραγματικότητα ότι οι νέοι άνθρωποι είναι ταλαντούχοι, ικανοί, που χρειάζονται μόνο την ευκαιρία να συμβάλουν και να δημιουργήσουν. Αυτό είχε τεράστιο θετικό αντίκτυπο σε επίπεδο τοπικής κοινότητας. Οι εκθέσεις είναι ο πιο προφανής τρόπος να εορταστούν τα επιτεύγματα του συμμετέχοντος, αλλά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι διαδικτυακές κοινότητες χρησιμοποιούνται επίσης με πολύ καλό αποτέλεσμα. Οι ψηφιακές φωτογραφίες είναι ένα εξαιρετικά ευέλικτο εργαλείο για την επικοινωνία, δεδομένου ότι μπορούν να επιδειχθούν, να προβληθούν, να τυπωθούν σε βιβλία και καρτ-ποστάλ, να αποσταλούν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, να αναρτηθούν στο διαδίκτυο και άλλα πολλά.
Η συμμετοχική φωτογραφία χρησιμοποιείται επειδή επιτρέπει τη στοχαστική μελέτη, οι συμμετέχοντες μπορούν να πάρουν τον έλεγχο της εκπροσώπησής τους και μπορούν να αμφισβητήσουν τον τρόπο με τον οποίο τους αντιλαμβάνονται και τους δείχνουν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Βοηθά επίσης να σπάσει ο κύκλος όπου η εκπροσώπηση οδηγεί σε θέματα που διαιωνίζονται. Ενθαρρύνει την αυτο-εξήγηση και την αυτο-έκφραση. Οι συμμετέχοντες βρίσκουν εμπιστοσύνη στη δική τους φωνή, αμφισβητούν τις αντιλήψεις και δημιουργούν αλλαγή.
Παραδείγματα αυτής της εργασίας μπορείτε να δείτε στην ιστοσελίδα www.photovoice.org
Εν κατακλείδι, το έργο της συμμετοχικής φωτογραφίας είναι πολύ σημαντικό, γιατί βοηθά να διαλυθούν οι αυταπάτες που δημιουργούνται σε κάθε επίπεδο της κοινωνίας, τόσο τοπικό όσο και διεθνές. Οι κυρίαρχες αφηγήσεις που δημιουργούνται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή απλώς από τις «δυνατότερες φωνές» στην κοινωνία είναι συχνά αυτό που οι άνθρωποι δέχονται ως αλήθεια. Η συμμετοχική φωτογραφία παρέχει ευκαιρίες για θέματα που πρέπει να διερευνηθούν και δίνει φωνή στη βάση τους, πράγμα που δημιουργεί μια ποικιλία στην αφήγηση. Μέσα από αυτή την ποικιλία των προοπτικών μπορεί να αναδυθεί η σύνθετη πραγματικότητα, σε αντίθεση με μία ενιαία επιμελημένη αφήγηση που αντανακλά μόνο μία προοπτική. Στο κοινό δίνεται η ίδια ευκαιρία, –όπως σε κάποιον που είναι παρών ή βιώνει κάτι άμεσα– η ευκαιρία να αποφασίσει το ίδιο τι σκέπτεται ή αισθάνεται για την κατάσταση.
