Οι πόλεις και οι μεγαλουπόλεις στεγάζουν σήμερα το ήμισυ της ανθρωπότητας, ενώ υπολογίζεται πως μέχρι το 2030 ο παγκόσμιος πληθυσμός κατά τα τρία τέταρτα θα κατοικεί σε πόλεις και πως οι μεγαλύτερες θα βρίσκονται στον αναπτυσσόμενο κόσμο.1 Υπάρχουν αυτή τη στιγμή περισσότερες από 400 πόλεις που ο πληθυσμός τους ξεπερνάει το ένα εκατομμύριο, ενώ οι διακόσιες από αυτές καταμετρούνται στην Κίνα. Σημειώνεται διαρκώς αύξηση των μεγα-πόλεων, δηλαδή με περισσότερους από 10 εκατομμύρια κατοίκους, όπως το Τόκυο, η Πόλη του Μεξικού, η Σαγκάη και η Νέα Υόρκη. Σύμφωνα με τους Τάϊμς της Ασίας (Asia Times) μόνο η Ασία θα αριθμεί μέχρι το 2025 τουλάχιστον 10 υπερ-πόλεις (δηλαδή με περισσότερους από 20 εκατομμύρια κατοίκους).2 Στην Αφρική επίσης οι πόλεις ακολουθούν ανοδική πορεία. Το Λάγκος της Νιγηρίας αναμένεται μέχρι το 2015 να είναι μια πόλη 25 εκατομμυρίων κατοίκων.
Το Παγκόσμιο Αστικό Φόρουμ
Το Παγκόσμιο Αστικό Φόρουμ (World Urban Forum), μια πρωτοβουλία του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για Ανθρώπινους Οικισμούς (UN-HABITAT) συγκαλείται ανά διετία και προσκαλεί κυβερνήσεις, τοπικούς παράγοντες, μη κυβερνητικές οργανώσεις και άλλους ειδικούς επί αστικών θεμάτων για συζήτηση και εξέταση των προκλήσεων της αστικοποίησης. Το τελευταίο Φόρουμ πραγματοποιήθηκε στο Βανκούβερ του Καναδά το 2006. Σύμφωνα με την Anna Tibaijuka, Διευθύνουσα Σύμβουλο του UN-HABITAT, «...η κατανόηση της σύνθετης κοινωνικής, πολιτιστικής και οικονομικής δυναμικής των πόλεων και η αστικοποίηση αποκτούν μεγαλύτερη σημασία παρά ποτέ, καθόσον προσπαθούμε να επιτύχουμε στόχους ανάπτυξης που έχουν συμφωνηθεί παγκόσμια».3 Απαντώντας στις ερωτήσεις μιας συνέντευξης στο BBC τον Ιούνιο του 2006, υποστηρίζει πως «οι πόλεις χρειάζεται να δημιουργήσουν προϋποθέσεις που να ανταποκρίνονται στις αυξανόμενες ανάγκες για υποδομές, στέγαση και συγκοινωνίες. Δεν μπορούμε να βάλουμε τροχοπέδη στην ανάπτυξη των πόλεων. Αυτό που χρειάζεται είναι να επενδύσουμε στις αναγκαίες υποδομές ώστε να αντιμετωπιστεί η αύξηση των αστικών πληθυσμών. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στον υπερβολικό αριθμό των κατοίκων μιας πόλης, αλλά στην πρόκληση του να καταστούν βιώσιμες οι πόλεις για όλους τους κατοίκους ανεξαιρέτως... Η ιστορία έχει δείξει πως η αστική ανάπτυξη είναι στενά συνυφασμένη με την αγροτική εκβιομηχάνιση που έχει την τάση να απομακρύνει τον κόσμο από την ύπαιθρο. Οι άνθρωποι στην περίπτωση αυτή μετακομίζουν στις πόλεις ευελπιστώντας σε κάποια βελτίωση. Η πραγματικότητα όμως τους προσγειώνει σε πολλές από αυτές τις πόλεις σε φτωχογειτονιές και σε ανεργία... Οι πόλεις και οι αστικές περιοχές χρειάζεται να ενσωματωθούν στο ευρύτερο περιβάλλον τους, όπως χρειάζεται επίσης να μειώσουν την οικολογική επιβάρυνση που προκαλούν και να εξασφαλιστεί το ότι οι ανάγκες τους θα συμβαδίζουν με τη βιωσιμότητα του ευρύτερου περιβάλλοντος τους. Η αύξηση του πρασίνου είναι ζωτικής σημασίας για τις αστικές περιοχές, όχι μόνο γιατί παρέχει δυνατότητες ψυχαγωγίας αλλά γιατί συμβάλλει στη μείωση της θερμοκρασίας και της εκπομπής ρύπων των πόλεων.4
Ο Herbert Girardet, ειδικός σε θέματα βιωσιμότητας των πόλεων, υποστηρίζει ότι προς το παρόν οι σύγχρονες πόλεις δεν αποτελούν κέντρα πολιτισμού, αλλά πως ο κεντρικός παράγων που τις χαρακτηρίζει είναι η διακίνηση ανθρώπων και αγαθών, καθώς και η ενεργειακή ζήτηση. Αρκετές από τις αστικές δραστηριότητες εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από τα ορυκτά καύσιμα που προκαλούν ρύπανση και εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Σήμερα τα αστικά κέντρα καλύπτουν μόνο το 2% του εδάφους στον πλανήτη, απορροφούν ωστόσο περισσότερο από το 75% των παγκόσμιων πηγών ενέργειας. Ο Girardet θέτει κάποια ζωτικά ερωτήματα: Πως μπορούν οι κάτοικοι των πόλεων να βελτιώσουν την αντίληψή τους σε ότι αφορά τις επιπτώσεις που συνεπάγεται ο τρόπος ζωής τους; Μπορούν οι σύγχρονες μεγαπόλεις να υιοθετήσουν συστήματα παραγωγής και διάθεσης πιο προσανατολισμένα στην τοπική οικονομία, με μεγαλύτερη απλοποίηση και ικανότητα αυτορρύθμισης; Πως είναι δυνατό η ανάπτυξη των πόλεων να τεθεί υπό έλεγχο; Σημειώνει επίσης, πως μια φιλική προς το περιβάλλον αστική ανάπτυξη θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει τη μεγαλύτερη πρόκληση του 21ου αιώνα, όχι μόνο προς όφελος του ανθρώπου, αλλά ως προς τη δημιουργία μιας βιώσιμης σχέσης μεταξύ των πόλεων και της βιόσφαιρας. Κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό να συμβεί, αν δεν τροποποιηθούν τα συστήματα αξιών πάνω στα οποία στηρίζονται οι πόλεις μας. Σε τελική ανάλυση αυτό που μπορεί να εξασφαλίσει πραγματικά τη βιωσιμότητα των πόλεων, είναι η ριζική αλλαγή της νοοτροπίας μας, τόσο σε πνευματικό όσο και σε ηθικό επίπεδο.5
Είναι λοιπόν αναγκαίο να γίνουν αλλαγές στις πόλεις και ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το Πρόγραμμα των Μεγα-Πόλεων, ένα δίκτυο των πόλεων που συμμετέχουν σε αυτό και συνεργάζονται από κοινού για την προαγωγή νέων μεθόδων συνεργασίας για την επίλυση των αστικών προβλημάτων. Όραμα τους έχουν «τον μετασχηματισμό των πόλεων κατά τρόπον ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη, οικολογική αναζωογόνηση, πολιτική συμμετοχή και οικονομική ευρωστία, με σεβασμό στη μοναδικότητα της κάθε ξεχωριστής ιστορίας και κουλτούρας και εξυψώνοντας την ενεργή δυναμική της διαφορετικότητας». Το Πρόγραμμα των Μεγα-Πόλεων «αναγνώρισε και τεκμηρίωσε δεκάδες καινοτομίες σε κάθε πόλη. Μεσολάβησε για την προώθηση 40 προτάσεων που μπορούν να προσφέρουν λύσεις πέρα από εθνικά, τοπικά και συνοικιακά όρια. Ανέπτυξε τις βασικές αρχές μιας στρατηγικής ηγεσίας. Οργάνωσε ένα ταξιδιωτικό εκπαιδευτικό εξάμηνο για προπτυχιακούς φοιτητές. Εγκαινίασε την Ετήσια Επιθεώρηση Παγκόσμιας Ηγεσίας, και παρουσίασε αρκετές μελέτες, άρθρα, βιβλία και βιντεοταινίες».6
Η Ατζέντα 21
Η Ατζέντα 21, προϊόν των εργασιών της Διάσκεψης του Ρίο το 1992, συνιστά ένα ευρύτατο υπόδειγμα δράσης που χρειάζεται να αναληφθεί σε παγκόσμια, εθνική και τοπική κλίμακα, για τη βιώσιμη ανάπτυξη και η οποία για άλλη μια φορά επιβεβαιώθηκε πανηγυρικά στην Παγκόσμια Διάσκεψη για Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Γιοχάνεσμπουργκτης Νότιας Αφρικής, το 2002. Ένα παράδειγμα αυτού του σκεπτικού και που απορρέει από την Ατζέντα 21, αποτελεί η πρωτοβουλία του Δημάρχου της Νέας Υόρκης, Michael R. Bloomberg, να απευθύνει την Ημέρα της Γης 2007 ένα κάλεσμα για μια πόλη ενεργειακά πιο αποδοτική, όπου περιλαμβάνεται η ανακατασκευή των αγωγών ύδρευσης, η υποστήριξη των μέσων μαζικής μεταφοράς, η μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης [παρότι ένα προτεινόμενο σύστημα διοδίων δεν εγκρίθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης] και η δημιουργία κτιρίων ενεργειακής αυτάρκειας. Σύμφωνα με την Διευθύντρια Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, JoAnne DiSano, τα ζητήματα που τίθενται για τη Νέα Υόρκη είναι τα επίμαχα ζητήματα που θα πρέπει να τεθούν από κάθε χώρα και κοινότητα. Στη συνέχεια επισημαίνει σαν ιδιαίτερα ενθαρρυντικό το γεγονός, ότι αυξάνονται παγκόσμια οι πόλεις που υιοθετούν πολιτικές βιώσιμης ανάπτυξης.7 Στο Λονδίνο έχει ήδη θεσπιστεί ένα διόδιο για τους οδηγούς που εισέρχονται σε κάποιες περιοχές στο κέντρο της πόλης, ώστε να αποτρέπεται η χρήση επιβατικών οχημάτων, να μειώνεται η κυκλοφοριακή συμφόρηση και να ενθαρρύνεται η χρήση των μέσων μαζικής συγκοινωνίας. Το διόδιο για την ώρα τιμάται στις8 λίρες στερλίνες και έχει ξεσηκώσει μεγάλη συζήτηση, γιατί ενώ από τη μια αναφέρονται βελτιώσεις στο κυκλοφοριακό, από την άλλη λέγεται πως προκαλεί το αντιστρόφως ανάλογο αποτέλεσμα στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Υπάρχουν βέβαια και άλλα προγράμματα για σχέδια αποσυμφόρησης σε διάφορα μέρη του κόσμου, μικρότερου βεληνεκούς, όπως για παράδειγμα στην πόλη Μπέργκεν της Νορβηγίας (θεσπίστηκε το 1986), τη Στοκχόλμη, τη Ρώμη και τη Σιγκαπούρη. Μια μεγαλόπνοη επένδυση στον τομέα της δημόσιας μετακίνησης έχει σχεδιαστεί για το Λονδίνο με την κατασκευή του Crossrail, ενός υπόγειου σιδηροδρομικού συστήματος που θα διασχίζει από Ανατολή προς Δύση το κεντρικό Λονδίνο.
Η πόλη Κουριτίμπα της Βραζιλίας, μικρότερη αναλογικά από μια μεγα-πόλη, καθώς έχει πληθυσμό 3,5 εκατομμυρίων, έχει χαρακτηριστεί από τη 2η Διάσκεψη για Ανθρώπινους Οικισμούς (HABITAT) στην Κωνσταντινούπολη το 1996 ως «η πιο καινοτόμος πόλη του κόσμου». Εκεί το σύστημα μεταφορών περιλαμβάνει ένα δίκτυο λωρίδων ταχείας διέλευσης για τα λεωφορεία στις οδικές αρτηρίες, ενώ τα λεωφορεία είναι αρθρωτά σε τρία τμήματα και οι στάσεις τους γίνονται σε χώρους με ειδικά διαμορφωμένα κουβούκλια περιορισμένης πρόσβασης. Υπάρχει μάλιστα ενιαίο κόμιστρο, ανεξάρτητα από τη διανυόμενη απόσταση. Με το σύστημα αυτό οι οδηγοί της πόλης έχουν πειστεί να χρησιμοποιούν πολύ λιγότερο τα αυτοκίνητά τους, ενώ οι διαδρομές έχουν για όλους βελτιωθεί. Τα δύο τρίτα των απορριμμάτων της Κουριτίμπα περνούν από ανακύκλωση, και εδώ σημειώνεται ένα από τα πιο υψηλά ποσοστά επεξεργασίας σε σύγκριση με κάθε άλλη πόλη στον κόσμο. Και παρότι στις φτωχογειτονιές της πόλης δεν γίνεται αποκομιδή των απορριμμάτων, οι κάτοικοι έχουν ωστόσο τη δυνατότητα να φέρνουν τις σακούλες με τα σκουπίδια τους σε κάποια κέντρα της γειτονιάς τους και να τα ανταλλάσσουν είτε με εισιτήρια λεωφορείων είτε με αυγά, γάλα, πορτοκάλια και πατάτες, που προέρχονται στο σύνολό τους από τα γύρω αγροκτήματα.
Οι πόλεις και οι κάτοικοί τους μπορούν να ενεργοποιήσουν τα έθνη και αυτό που πρέπει να ελπίζουμε είναι πως μπορούν επίσης να αντιμετωπίσουν τις αστικές προκλήσεις για τον 21ο αιώνα: – στέγαση, μεταφορές, εκπαίδευση, απασχόληση, απορρίμματα, ενσωμάτωση στην κοινότητα και απειλές που προέρχονται από την τρομοκρατία. Ένα ακόμη παράδειγμα συνεργασίας στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων αποτελεί το πρόγραμμα των Δημάρχων Πόλεων, ένα παγκόσμιο δίκτυο εμπειρογνωμόνων που συνεργάζονται για την ενδυνάμωση των πόλεων και την βελτίωση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Μία χαρακτηριστική περίπτωση της πρωτοποριακής επίδρασης που μπορούν να ασκήσουν οι πόλεις, Βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ανεξάρτητα από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, περισσότερες από 150 πόλεις έχουν προσυπογράψει το Πρωτόκολλο του Κυότο. Επίσης, Δήμαρχοι διαφόρων Πόλεων συμμετέχουν στο πρόγραμμα Διεθνής Δήμαρχος μέσω του Διαδικτύου, με στόχο την αναβάθμιση του προφίλ των δημάρχων παγκοσμίως, τιμώντας εκείνους που προσφέρουν υπηρεσία και συνεισφέρουν σημαντικά στις πόλεις. Ο Δήμαρχος της Μελβούρνης, John So, κέρδισε το βραβείο για το έτος 2006.
1. Πληροφοριακό υλικό από την ιστοσελίδα UN-HABITAT: www.unhabitat.org
2. http://en.wikipedia.org/wiki/Megacity
3. UN-HABITAT – Έκθεση για τις Πόλεις του Κόσμου 2006/7
4. BBCNews – http://news.bbc.co.uk/1/hi/talking_point/5097684.stm
5. Cities and the Culture of Sustainability (Οι Πόλεις και η Κουλτούρα της Βιωσιμότητας) του Herbert Girardet, http://solarcity.org/city_sustainability.htm
7. www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=22315&Cr=environment&Cr1=
