LEIDERSCHAP: HET BEKRACHTIGEN VAN HET MAGNETISCH ZAAD VAN DE TOEKOMST

De wereld schreeuwt in deze turbulente en onzekere tijden om leiderschap. In de politiek, de zakenwereld, in de religies, staan de leiders voor complexe wereldwijde problemen en vragen medewerking over de ideologische, economische en culturele verdeeldheden heen. Het kortetermijndenken en de oude methoden voldoen niet langer. Nieuwe manieren van zien en noodzakelijke inzichten over de toekomst zijn vereist.

Voor velen bestaat de verleiding om terug te vallen in vormen van leiderschap die voldeden voor de uitdagingen van de vorige decennia. Maar oude middelen en ideologieën kunnen niet herhaald worden in tijden van toenemende onderlinge afhankelijkheid, en een nostalgie naar het verleden en de oude manieren om de dingen te behandelen bemoeilijken het herkennen van het nieuw soort leiderschap dat zich aandient. Vandaar het klimaat van wanhoop en het gevoel van misleiding dat er een gebrek aan praktische zieners is die klaar staan om ons te leiden. De vele internetkanalen en mogelijkheden zich onderling te verbinden brengen in feite met zich mee dat nieuwe kwaliteiten van leiderschap sneller en gemakkelijker dan voorheen tevoorschijn komen – bijvoorbeeld, de Vijfsterrenbeweging in Italië, en Podemos in Spanje.

De moderne leiders staan voor enorme uitdagingen. In een wereld waarin de gedachten en opinies van iedereen zo vrijelijk en snel gedeeld kunnen worden, staan de institutionele structuren van de traditionele politieke partijen, ondernemingen en kerken onder aanmerkelijke druk wanneer zij trachten zich aan de nieuwe mogelijkheden aan te passen. De zoektocht naar macht wordt opgewekt, en in een tijd waarin trouw met verrassende snelheid kan verschuiven, hebben zij die met de hoogste motieven trachten te leiden geen garantie voor de loyaliteit van hun aanhangers.

Kunnen deze aanhangers daarbij op de media vertrouwen om een eerlijk beeld van hun leiders te schetsen? Recente gebeurtenissen rond het referendum van de Brexit en de presidentiële campagne van Trump hebben tot ongerustheid geleid over de snelheid en eenvoud waarmee de digitale communicatie gebruikt kan worden om een verwarrende mengeling van desinformatie en volkomen onwaarheden uit te sturen. Gecombineerd met data van online gedragsprofilering kan met angstaanjagende precisie op de psychologische blinde vlekken van de kiezers gericht worden. Of ze nu door individuen, firma’s of regeringen worden toegepast, deze technieken vertegenwoordigen een verstorende bedreiging voor de helderheid van het collectieve bewustzijn dat de mensheid nodig heeft om naar een toekomst van juiste verhoudingen te gaan.

En wanneer leiders er in slagen om de macht te verwerven rijst de eeuwenoude vraag hoe ze die macht dan zullen gebruiken. Houden ze zich, ondanks de moeilijkheden, aan de inzichten die ze ons voorgeschoteld hebben? Of laten ze de krachten van behoud die in alle institutionele structuren aanwezig zijn toe om hun inspanningen om te buigen en te verzwakken? Aanvaarden zij ook nederig het mandaat dat hen werd gegeven, als een leider die niet enkel degene die hen steunden dient, maar de hele groep – een nederigheid die Paus Franciscus onlangs onderschreef; of trachten ze de macht uit te oefenen ten voordele van zichzelf en hun nauwste medewerkers?

Indien de leiders vertrouwd moeten worden dienen ze aansprakelijkheid te tonen. Er zijn transparante structuren nodig om sterke visionaire leiders in te perken als hun handelingen afwijken van hun beweerde inzichten. Deze rol wordt in de politiek waargenomen door het wettelijk systeem, en haar beheerders, de rechterlijke macht; en er zullen analoge structuren zijn in de gezonde bedrijven en religieuze instellingen. Daarenboven wordt voor de leiders een ander soort verantwoordelijkheid of aansprakelijkheid noodzakelijk naargelang ons begrip van de systemen van de aarde zich verdiepen: aansprakelijkheid voor de brede wetenschappelijke consensus. Het beste voorbeeld hiervoor bevindt zich op het gebied van de klimaatverandering.

In de teksten die volgen worden leiderschap en de thema’s die daar mee te maken hebben vanuit verschillende hoeken onderzocht. We hopen dat ze enig licht kunnen werpen op de manieren waarop goede wil van mensen overal, en de dynamische wil-ten-goede van hen die zouden kunnen leiden, op creatieve wijze verbonden kunnen worden opdat dit zal leiden tot een stralender toekomst voor iedereen.

Waterman Brengt Uitdagingen voor het Leiderschap 

Begrip van de overgang van de mensheid van een individualistisch tijdperk bepaald door het Vissentijdperk naar een meer groepsbewust Watermantijdperk, kan behulpzame inzichten in de uitdagingen brengen waar de leiders en het leiderschap voor geplaatst zijn. De overgang is onvermijdelijk moeilijk naargelang individuen en maatschappijen allemaal reageren in een bijna oneindige variëteit van manieren op de invloeden van deze twee bepalende energieën: aanpassen aan de gelegenheden en ‘lijnen van de minste weerstand’; reageren op tegengestelde krachten; inzicht verwerven uit idealen die gaande zijn uit het collectieve verdwijnen of van degene die een grotere invloed krijgen; en terugvallen op onontwikkelde uitdrukkingen van een van beide invloeden.

Op één manier heeft de visie van Waterman over de noodzakelijke eenheid en heelheid van het leven, welke in deze pagina’s regelmatig worden gehuldigd, op dramatische wijze de psyche en de maatschappij hervormd. Open samenwerkende netwerken van verhoudingen nemen toe in landen, regio’s en culturen en in professionele, wetenschappelijke en academische richtingen. Nieuwere generaties zijn op bijzondere wijze op deze hoog interactieve omgevingen afgesteld. Van Waterman wordt gezegd dat het verbonden is met het alles doordringende element van lucht, dat alles beïnvloedt aangaande de manier waarop we de wereld zien en onze plaats erin. Want bij hen met een goed ontwikkeld denkvermogen stimuleren deze energieën een toenemende vaardigheid voor intuïtieve waarneming, waardoor de verhouding tussen het deel en het geheel in haar volle rijkdom gekend wordt, en dit leidt naar een vibrerend nieuwe gevoel van synthese. Doch voor de grote meerderheid van de mensen in de meeste landen, inbegrepen de mensen van goede wil, is het onafhankelijk denkvermogen nog steeds in de fase van ontwikkeling. Zonder de mogelijkheid om de dingen zelf door te denken is een natuurlijke gevoeligheid voor het geheel en de groepsidentiteit ontvankelijk voor sentimentele oppervlakkigheid, waar slogans belangrijker zijn dan de werkelijkheid. Terwijl er vele creatieve, frisse, onafhankelijke initiatieven op persoonlijk en groepsgebied uitdrukking geven aan het gevoel van synthese, zijn er ook vastgeroeste dogmatische mantra’s van synthese die de mensen het gevoel geven van zelfgerichtheid maar die dikwijls een gebrek vertonen aan creatieve, authentieke uitdrukkingen van het nieuwe. Enkele van de meest duidelijke tekenen van een toenemend wereldwijd bewustzijn zijn de internationaal populaire deskundige handel en gemanipuleerde producten zoals Coca Cola of Levi’s, of megasterren uit de amusementswereld die de culturele verschillen overbruggen zoals Lady Gaga of Beyoncé. Niettemin worden verstandige marketingdeskundigheden, die gebruik maken van populaire symbolen, in toenemende mate gebruikt om gedragslijnen en programma’s aantrekkelijk te maken die oprecht het goede van het geheel bevorderen – bijvoorbeeld het toenemend gebruik in de VN van de Goede Wil Ambassadeurs en de populaire campagne om begrip voor de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen voort te brengen.  www.globalgoals.org.  

Waterman kan ook leiden tot eigenwijze en zelfingenomen gewoontes en gedachten – een van de thema’s in het opkomende tij van vooroordeel dat de politieke omgeving in vele landen vergiftigt. Maar onder hen die de mensheid naar een nieuw tijdperk leiden kan deze starheid ook een zekere stabiliteit in de visie, de aandacht en de volharding teweeg brengen. De wil-tot-dienen is onbetwistbaar ‘vastgelegd’ – wat toelaat dat lagere beginselen en opinies opgeofferd worden in dienst voor het grotere goede. Leiders reageren op de invloed van de Watermanneiging om een natuurlijk vermogen te hebben om een brug te slaan tussen geest en materie en de wens om vormen, structuren en instellingen te scheppen die de levendigheid van de geest weerspiegelen. In deze meer onvolwassen uitdrukkingen kan dit leiden tot een overdreven nadruk op het vervolmaken van de vorm en, in het proces, het inzicht van de visie te verliezen –het maken van de details en legale formules zodat de ‘letter van de wet’ belangrijker is dan het doel van de missie. De overgang naar een nieuw tijdperk hangt af van de leiders met principes, transparant en onwankelbaar in hun trouw aan hogere beginselen, en in staat om de essentiële geest van goedheid (het hoofddoel) in het centrum van het beleid, de programma’s en de initiatieven die ze inspireren en leiden, te bevorderen. Er is een bewijs van deze sterke, praktische dimensie in het model van de ‘beste praktijken’ dat nu wereldwijd gebruikt wordt in de maatschappelijke en milieuontwikkelingsprogramma’s.

Terwijl de visie van de Watermansynthese door de psyche heen stroomt en de toestand van het wereldbeeld van veel mensen bepaalt (zeker van de nieuwere generaties), vinden belangrijke minderheden van duidelijk gedefinieerde geloofsgemeenschappen, etniciteiten en talen zich dikwijls verward door het soort respect voor andere perspectieven dat in de multiculturele visie is inbegrepen. Groepen en delen van de maatschappij die door het Vissentijdperk, dat de voorbije twee millennia bepaalde, worden beïnvloed, schijnen open te staan voor de ervaringen van voorbije glories, en de lagere uitdrukking van de kwaliteiten van devotie en idealisme stimuleren het fanatisme en fundamentalisme. In zulke gevallen hebben de leiders die reageren op het inkomend groepsbewustzijn van Waterman het vermogen om de angst te begrijpen die deze gevoelens aandrijven, en kunnen ze programma’s leiden die de gemeenschap helpen om haar eigen sterktes en zwakten te herkennen, en ook de sterktes en zwakten van de andere gemeenschappen. Naargelang deze omgeving van gedachten in de gemeenschap stand begint te houden, worden realistische dialogen, vrij van politiek correcte slogans, mogelijk en een gezonde, niet-sentimentele goede wil kan gedijen.

Mensen van goede wil willen dikwijls iets ‘doen’ om de huidige conflicten te helpen oplossen en om de kwaliteit van het leven voor iedereen te verbeteren. Het is een teken van de tevoorschijn komende wil. Dat ‘doen’ kan zijn zich voor het politieke proces in te zetten, maar het kan ook een zoeken van een nieuwe betekenis zijn en een diepte in hun leven en hun relaties. In antwoord op deze drang tot actie brengen leiders over de hele wereld een gevarieerde reeks programma’s en activiteiten op gang om: een oprecht samen delen binnen de lokale gemeenschappen te bevorderen zowel als op een ruimere schaal; mensen in staat te stellen en aan te moedigen om hun begrip te verruimen en hun verantwoordelijke vrijheid toe te passen, en daarbij een vollediger mens te worden en meer in contact met de werelden van de ziel en de geest; en een geest van dialoog en samenwerking tussen mensen van goede wil voortbrengen over alle grenzen van klasse, religie, politiek en etniciteit heen. Er is nog een bewijs van deze invloed van Waterman in de velerlei opleidingsprogramma’s tot leiderschap zoals Dienend Leiderschap, Samenwerkend Leiderschap, Integraal Leiderschap, Initiatieven voor Leiderschap van de Presencing Institute, en de omvormende leiderschapsopleiding aangeboden door groepen zoals de Global Leadership Foundation. Het is belangrijk te herinneren dat leiders de aanzet geven en inspireren en bewegingen op alle gebieden van het leven mobiliseren, niet alleen de politiek.

Recente gebeurtenissen duiden erop dat de gehele toekomst visie van de post-Tweede Wereldoorlog periode op een kruispunt staat. Waar naartoe van waar we nu zijn? Indien de krachten van goede wil zullen zegevieren, zal dit gebeuren omdat gedurende deze tijd leiders, gestimuleerd door de mogelijkheden van Waterman, op lokaal, nationaal, regionaal en internationaal niveau op alle gebieden, tevoorschijn komen. Het is niet moeilijk om ons een geheel nieuwe generatie leiders voor te stellen waar goede wil duidelijk aanwezig is – en programma’s leiden om de beginselen van samen delen, goede wil en harmonie door conflict in het leven te roepen in de politiek, opvoeding, gezondheidszorg, de wetgeving, het gerecht en de politie, de landbouw, job-schepping, en in de spiritualiteit en de religie.

Groepsleiderschap

Centraal in de overgang van Vissen naar Waterman staat de verandering van een tijdperk van afzonderlijke individualiteiten naar een tijdperk van de groep: groepsbewustzijn, groepswisselwerking en groepsidealisme. Dit heeft enorme consequenties voor leiders en de stijl van leiderschap. Een van de meest algemene kenmerken van de hedendaagse literatuur over leiderschap is de aandacht die gericht is op het voeden van groepswerk en een gezonde groepsdynamiek. Waterman leiders ontwikkelen een gevoel voor de geest van de groep die ze leiden, en garanderen dat deze de aspiratie en doel van de groep weerspiegelt en ze stimuleren een gedeeld gevoel van betekenis. Meer dan ooit worden de groepen waar de mensen van goede wil toe behoren (werkgroepen, studiegroepen, dienstgroepen, populaire bewegingen) geleid door hen die zich hebben bekwaamd in groepsvaardigheden: met vermogens om netwerken te versterken en het bouwen van een groepsidentiteit en een groepsdoel. Een deel hiervan is de herkenning dat groepen zelf een leidersrol spelen in de omvorming tot een nieuw tijdperk.

De grotere groep in de mensheid waar alle dienende groepen deel van uitmaken, de Groep van Werelddienaren, omvat de leiders van allen die trachten de menselijke ontwikkeling en verheffing, waarlijk samen delen, juiste verhoudingen met de aarde en alle schepselen, planten en elementen van de aarde, te voeden. Dit zijn de leiders die zich bezig houden met de belangen en het welzijn van de groepen waarmee ze verbonden zijn en de groepen die ze trachten te dienen. Dit zijn diegene die voor de nieuwe kwaliteiten van groepsliefde en groepsdoel de weg bereiden.

Visie, Vertrouwen en Aansprakelijkheid

Alle leiders ‘die die naam waard zijn’ zullen onvermijdelijk trachten om de gevestigde wetten, regels en normen van de groep waarin zij opereren te veranderen, omdat ware leiders een visie hebben van een betere manier om de dingen te doen. We moeten enkel Nelson Mandela nemen die in 1990 uit de gevangenis kwam. Tegen 1997 was de apartheid beëindigd, en Zuid Afrika had toen een volledig nieuwe grondwet. Zulke radicale veranderingen zijn het meest zichtbaar in de politieke domeinen waar van de leiders wordt verwacht dat ze een nieuwe wetgeving opstellen; maar dit is eveneens waar in de zakenwereld, waar visionaire leidinggevenden de ‘bedrijfscultuur’ veranderen. Ook in de religie, zelfs als daar de focus gericht is op tijdloze waarheden, zullen er altijd verschillende manieren van interpretatie van deze waarheden zijn en de leiders moeten worstelen met de vraag welke interpretaties het meest geschikt zijn voor het zich ontwikkelend bewustzijn van hun congregatie. De inspanningen van Paus Franciscus om de Rooms Katholieke Kerk om te vormen kan in dit licht gezien worden.

Een andere manier van denken over visie is een leider te zien als de levende belichaming van een specifieke kwaliteit of energie in bewustzijn dat een grotere groep tracht uit te drukken. Dit helpt verklaren waarom mensen op magnetische wijze naar de leider zullen worden getrokken: zij zouden dit niet doen als er in hun psyche niets zou zijn dat met die kwaliteit overeenstemt. De visie die de leider voorstelt, de kwaliteit die hij of zij uitdrukt, moet op een of andere wijze reeds ‘in de lucht’ hangen. Dit kan eenvoudig een herformulering zijn van een reeds bestaande ideologie; maar de meer interessante en meer levendige voorwaarde verschijnt wanneer het om een nieuw, universeel ideaal gaat, want het collectief bewustzijn van de mensheid is voortdurend in evolutie. Dit duidt eveneens op de toenemende rol, die van groepsleiderschap in de toekomst van de mensheid kan verwacht worden te spelen. Een groep heeft een diepere intuïtieve gevoeligheid voor nieuwe idealen, en is in staat om deze met meer complexiteit en nuance uit te drukken dan een individu. In de wetenschap en enkele zakelijke organisaties is dit leiderschap door een groep al goed ingeburgerd, en naarmate de tijd verstrijkt, kunnen we misschien de politieke partijen zien evolueren tot waarlijke weerspiegelingen van deze mogelijkheid. Een van de zaden hiervoor kan liggen in het idee het Westminster parlementair systeem van een collectief verantwoordelijke ministerraad.

Leiders die nieuwe zaadidealen de mogelijkheid geven wortel te laten schieten en zich snel te verspreiden moeten in staat zijn het dynamisme van de wil teweeg te brengen. Er zal aanvankelijk onvermijdelijk weerstand tegen de visie zijn, van de reeds bestaande structuren binnen de maatschappij, en een sterke wil is nodig als antwoord op de belemmeringen om de visie aan te nemen en in werking te stellen. Effectieve leiders begrijpen het proces van ‘creatieve afbraak’, het bevrijden van energieën uit de oude vormen zodat ze in nieuwe patronen kunnen stromen die de toekomst en alle leven dienen. Het vermogen om dit proces van afbraak te beheren op manieren die de ontwrichting van de maatschappij beperken is voor de leiders een test voor de mededogende vereenzelviging met allen binnen hun groep, en het lijkt een centraal thema te zijn van de tijden waarin we leven.

Net zoals de visie staat vertrouwen bij leiderschap centraal. Potentiele aanhangers van een leider moeten zich afvragen of ze de leider vertrouwen om de visie werkelijk in te voeren wanneer deze aan de macht zijn. Vertrouwen is eveneens de sleutel voor de wetten die leiders veilig toevertrouwd worden, en om ze te veranderen. Wetten, regels en normen zijn op zich uitdrukkingen van wederzijds vertrouwen, want het zijn gemeenschappelijke akkoorden die de nood aan een direct vertrouwen van persoon-tot-persoon in grote groepen besturen. Volgens Esteban Ortiz-Ospina en Max Roser van Our World In Data¹, “is Vertrouwen een fundamenteel element van het sociaal kapitaal – een sleutelbijdrage aan de effecten van het duurzaam welzijn, inbegrepen de economische ontwikkeling.” Zij schrijven ook dat in de meeste Europese landen het vertrouwen in de politie en het wettelijk systeem hoger is dat het vertrouwen in het politiek systeem. Dit is belangrijk omdat het gewoonlijk het wettelijk systeem is, en meer specifiek een onderling afhankelijk rechtswezen, dat verzekert dat de macht van de leiders om wetten te maken en te veranderen met toegepaste verantwoordelijkheid gebeurt. In de 35 landen van de OESO vertonen de laatste gegevens een gemiddeld vertrouwen in de regeringen van 40 %. Het lijkt er dus op dat we in een crisisperiode voor politiek leiderschap zitten, net op het moment dat dit het meest nodig is.

Eens aan de macht moeten de leiders beslissen hoe zij hun visie tot werkelijkheid kunnen omzetten. Zullen zij dit doen op een manier die rekening houdt met de collectieve wil van het volk (in begrepen zij die niet voor hen kozen of hen steunden)? Of zullen ze handelen volgens hun eigen gevoel van wat juist is? In dit laatste geval bestaat steeds het gevaar te vervallen in een autoritaire houding van “l’état, c’est moi”, en zo beginnen te geloven dat ze in zekere zin niets verkeerd kunnen doen. Vandaar dat een onafhankelijke rechterlijke macht om de leiders in moderne landen binnen de wet te houden zo cruciaal is. Dit fungeert als een bescherming tegen dictatorschap, en helpt verzekeren dat de veranderingen in de wet in een tempo plaats vinden dat door de bevolking aanvaard kan worden.

Het is niet enkel de wil van het volk, en de matigende invloed van de rechterlijke macht, waarmee de politieke leiders rekening moeten houden. Verschillende ‘belangengroepen’ binnen de maatschappij, van industriële bonden tot burgerlijke maatschappelijke groeperingen, zullen hun bijzondere prioriteiten trachten te bevorderen. Om hier ten volle op te reageren moeten leiders over het vermogen beschikken om de verschillende standpunten te verzoenen tot een coherent geheel. En in een tijdperk van globalisering moet elke leider voorbij de grenzen van zijn eigen staat of groep kijken naar de economische, sociale en culturele krachten die in de wereld in werking zijn. John Bunzl en Nick Duffell schrijven in The Simpol Solution² dat in een tijdperk van multinationale ondernemingen, die een enorme invloed uitoefenen op de internationale economie, de meeste nationale leiders gedwongen worden om de wil van deze ondernemingen te volgen, in de angst dat hun land niet competitief zal blijven. Bovenop zulke economische druk is er nog de macht van de internationale wetten die in verdragen vast liggen; de bijkomende verplichting verbonden aan het lidmaatschap van landen in supranationale groepen, zoals de EU of de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid; en veel verschillende internationale regels, inbegrepen de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (DODs) van de VN.

Het vermelden van de DODs brengt de volgende dimensie van verantwoordelijkheid ter sprake: verantwoordelijkheid voor de brede wetenschappelijke consensus. De DODs werden opgesteld op de basis dat de klimaatverandering, en andere wereldwijde milieu-invloeden collectief door alle landen moeten worden aangepakt; en dat de brede wetenschappelijke consensus die deze invloeden bevestigen zouden moeten leiden tot ernstige overwegingen bij de nationale beslissingen. Dit betekent niet dat de wetenschap feilloos is. De ware aard van het wetenschappelijk onderzoek is het testen van de laatste modellen en de theorieën om te zien waar ze mogelijk kunnen tekortschieten, en of er soms uit deze testen nieuwe verbeterde modellen tevoorschijn zullen komen. De burgers hebben behoefte aan een basis van wetenschappelijk begrip ten einde de keuzes van hun leiders te kunnen inschatten, want zoals de astrofysicus en wetenschappelijk onderwijsdeskundige Neil deGrasse Tyson onlangs waarschuwde, “de mensen zijn het vermogen kwijt om te oordelen wat waar is en wat niet, wat betrouwbaar is en wat niet”.

Dit plaatst zelfs een nog zwaardere verantwoordelijkheid op de leiders, omdat zij dikwijls verantwoordelijk zijn om beslissingen te nemen met brede, zelfs wereldwijde gevolgen, gebaseerd op de wetenschappelijke consensus. Hun plicht om wetenschappelijk geletterd te zijn is dus overeenkomstig groter. Zelfs als ze niet de tijd hebben om dit inzicht uit eerste hand te verwerven, zouden ze dit moeten compenseren met het aanduiden van erkende experts en adviseurs. Daarom is het zeer zorgwekkend wanneer leiders die consensus lijken te negeren, en hun redenen om dit te doen verdienen een krachtige kritische blik. Voor alle duidelijkheid gaat dit niet over de belangrijke morele beslissingen die een leider zou kunnen nemen, gebaseerd op wetenschappelijk bewijs, zoals het toestaan van zekere vormen van genetische technieken, of van nucleaire energie. Het gaat eerder over het in vraag stellen, of zelfs negeren, van wetenschappelijk bewijs als een basis voor zulke beslissingen. Wanneer dit het geval is, ligt de weg open voor toestanden waarbij degene die in elk debat het luidst roept uiteindelijk de winnaar wordt, zonder ruimte voor een redelijke discussie.

De buitengewone variëteit en complexiteit van deze druk op leiders brengt een zeker besef hoe uitdagend leiderschap in het moderne tijdperk is. De nood aan moed; een visionaire gevoeligheid om idealen te berde te brengen, en het vermogen om deze idealen in heldere woorden uit te drukken; de vaardigheid om tegengestelde standpunten over complexe problemen te verenigen; de dynamische kracht om medestanders te stimuleren om opofferingen te brengen voor het goede van het geheel; dit alles en nog meer zijn de vereisten voor de leiders van vandaag. Laten we hopen dat de nood van het uur de individuen en groepen zal oproepen, die zullen opstaan en leiding gevend.

1. Esteban Ortiz-Ospina and Max Roser (2016) – ‘Trust’. Published online at OurWorldInData.org. Overgenomen uit: https://ourworldindata.org/trust [Online Resource]

2. Achteraan besproken in deze nieuwsbrief.

 

Leiderschap en de Media

Van het ogenblik dat dictators de macht hebben is het eerste wat ze doen de controle over de media overnemen, het in beslag nemen van de radio en televisiestations en het sluiten van onafhankelijke kranten. Het is duidelijk waarom dit gebeurt – controleer de bron van het nieuws en u controleert de mensen. In het verleden waren de mensen voor hun begrip van de wereld volledig afhankelijk van de nationale kranten en omroepen. Daardoor werd vurig gestreefd naar de macht die de media over de gedachten en handelingen van hele bevolkingsgroepen uitoefenden. Krantenbaronnen en uitgeverijmagnaten hadden er fortuinen voor over om de levens, het stemgedrag en het koopgedrag van gewone mensen te beïnvloeden. En dit is nog steeds het geval.

Maar deze gevestigde orde werd radicaal veranderd door een van de meest indrukwekkende gebeurtenis uit onze tijd – de enorme invloed van de digitale technologie. In ons meer en meer digitale tijdperk houdt de manier waarop we over de media denken eenvoudig geen gelijke tred met de veranderende werkelijkheden. Zo betekent nu bijvoorbeeld ‘een krant lezen’ dikwijls het scrollen door verschillende nieuwsaanbiedingen en commentaren op onze computerschermen of op de smartphone.

Hoewel het verleidelijk is om deze nieuwe digitale wereld te zien als een democratisering van het nieuws en van de opinies, als een bekrachtigen van de gewone mensen en een gelegenheid om de waarheid te kennen, is er ook een toenemende erkenning van de ernstige keerzijde en van de te voorschijn komende beperkingen en dit moeten we onder ogen zien. Neem bijvoorbeeld wat de ‘filter bubbel’ werd genoemd. Mensen hebben de neiging om websites en nieuws en bronnen van opinies te kiezen die ruwweg overeenstemmen met hun eigen opinies en wereldbeeld. Zij luisteren in feite naar hen waar ze het reeds mee eens zijn. Terwijl de mensen altijd deze neiging vertoonden, is het nieuwe dat, omdat we in een tijd leven waarin iedereen gebruik maakt van enkele zoekmachines om de informatie te vinden, de algoritmes die onzichtbaar macht geven aan deze zoekmachines, automatisch de neiging hebben om andere sites te kiezen die gelijksoortig zijn aan deze waar de mensen naar op zoek waren, en diegene weglaten die van mening verschillen. Dit maakt de filtering van de informatie nog sterker, en dit betekent dat we zelfs minder het idee hebben wat andere mensen, die bronnen van informatie kiezen die in zekere zin anders zijn, denken en zeggen.

Door deze ‘filter bubbel’ leidt de veelsoortigheid van de nieuwsbronnen tot een steeds grotere verdeling van de mensen in opinieblokken wiens begrip van de verschillende of tegengestelde standpunten gemakkelijker kunnen uitkristalliseren tot vooroordelen, gebrek aan empathie, en zelfs tot onbegrip. Zoals Brendan Cox, de weduwnaar van de vermoorde Britse MP Jo Cox, onlangs in de krant the Guardian schreef: “Wij kennen [in Groot Brittannië] een trotse traditie om onze opinies te luchten en we hebben onze meningsverschillen maar tegelijkertijd respecteren we degene wiens inzichten we niet delen. Wat me verontrust is dat het respect voor onze tegenstrevers een te wegwerp kwaliteit is geworden, die te gemakkelijk overboord gegooid wordt wanneer de emoties oplaaien”.

Een andere keerzijde is het fenomeen van het ‘valse nieuws’ (fake-news). De oude Griek Aeschylus schreef gedenkwaardig dat de waarheid het eerste slachtoffer van de oorlog is. Valse informatie om de vijand te demoniseren en het moreel van de eigen zijde te versterken wordt zonder enige schroom bekendgemaakt. Inderdaad is het woord propaganda dat normaal waardevrij en neutraal zou moeten zijn, verworden tot het verspreiden van onwaarheden. De regeringen hebben door de tijden heen dit bewust gebruikt als een politiek instrument.

Nu is de waarheid naast de manipulatie en de verdraaiing door regeringen ten prooi gevallen aan groepen en individuen die hun zaak bepleiten zonder respect voor de feiten. Zo is de waarheid dikwijls ondergedompeld in de goedgelovige aanvaarding van niet-geverifieerde – en dikwijls niet te verifiëren – informatie, met als gevolg angst of valse hoop die dit opwekt. Wanneer de mensen zich in toenemende mate ondermijnd voelen door onzekerheid en onveiligheid, kunnen ze gemakkelijker bedrogen worden tot het aanvaarden van bijna alles als “waarheid”. 

Deze twee voorbeelden van de keerzijde van de digitale media tonen de noodzaak aan voor een nieuw type leiderschap, dat de mensheid in staat stelt haar weg te vinden naar een nieuw begrip van de waarde van waarheid en van empathie. Het is belangrijk dat alle communiteiten, alle ‘filter bubbels’, onderworpen worden aan de heldere verklaringen van de universele beginselen, op een praktische manier toegepast op de werkelijke problemen van de tijd. We hebben een behoefte aan authentieke stemmen die er ons voortdurend aan herinneren dat een krachtige wereldwijde samenwerkende goede wil de versnippering van de mensheid in gevaarlijke tegengestelde blokken en naties, kan vervangen.

Gelukkig zijn er groepen en individuen die op dit probleem met helderheid en verbeelding reageren. Zo heeft bijvoorbeeld Jimmy Wales, stichter van Wikipedia, in april dit jaar, aangekondigd dat hij een nieuwe online-publicatie uitbrengt, Wikitribune, met als doel om vals nieuw te weerleggen. Professionele journalisten zullen worden geholpen door een leger van vrijwillige gemeenschapsmedewerkers. Het zal “nieuws zijn door mensen en voor mensen”. Jimmy Wales zei: “Dit zal de eerste keer zijn dat professionele journalisten en burger-journalisten als gelijken zij aan zij zullen werken om juist gebeurde verhalen te schrijven, deze uit te geven terwijl ze zich ontwikkelen, en steeds gesteund door een gemeenschap die alle feiten controleren en opnieuw controleren”.

Een dergelijk initiatief herinnert ons aan de fundamentele waarde van de waarheid. Vele spirituele en filosofische tradities hebben de nadruk gelegd op de fundamentele aard van liefde, opoffering en waarheid als de spirituele basisbeginselen die de gedachten, aspiraties en handelingen van de mensheid zouden moeten besturen. Dit doen ze met een goede reden. Zoals reeds vele malen werd gezegd, waar er geen visie is, komen de mensen om. Misschien kunnen we met evenveel klem bevestigen dat zonder de waarheid, de mensen eveneens zullen omkomen. Vanuit een filosofisch standpunt gezien, zijn visie en waarheid inderdaad misschien twee verschillende woorden die naar dezelfde werkelijkheid wijzen.

Wanneer er zich sterke emotionele golven voordoen en de opinies door de media ‘sweepen’ en de aandacht van het publieke gesprek worden, hoe kunnen we dan de waarheid onderscheiden? Het is een vraag waarover gedurende vele eeuwen en op vele manieren werd nagedacht. Het antwoord dat steeds weerkeert, is dat de waarneming van de waarheid een kundige ontwikkeling en gebruik van een waar gevoel voor onderscheiden vergt. Zoals de wetenschapper Carl Sagan ooit vooruitziend uitdrukte: “Het vinden van de occasionele strohalm van de waarheid ondergedompeld in een grote oceaan van verwarring en misleiding vergt intelligentie, oplettendheid, toewijding en moed. Maar als we deze moeilijke gedachtegewoonte niet toepassen, kunnen we niet hopen om de waarlijk ernstige problemen waar we voor geplaatst staan op te lossen – en lopen we de kans een land van sukkels te worden, klaar om gegrepen te worden door de volgende charlatan die langs komt”.

Zijn er vuistregels om te helpen de waarheid van de onwaarheid te onderscheiden? De volgende ideeën kunnen in de smeltkroes van de ups en downs van het dagelijks leven worden getest. Begin bij het benaderen van elk probleem eerst met de erkenning dat een ondubbelzinnige meerderheid van de mensen over de hele wereld worden geleid door goede wil. Herinnert u ten tweede dat het menselijk vermogen tot een opofferend leven wijdverspreid is en duidelijk bevestigd. Beschouw ten derde het idee dat de natuurlijke reactie van de mensen op elke crisis of moeilijkheid is om nog een stapje verder te gaan en een oplossing te vinden en genezing te bereiken. Een vierde idee is dat alles dat het tegendeel beweert – dat de menselijk wezens onverbeterlijk slecht zijn, dat slechte wil de gebrekkige houding van de mensheid is, dat het verlangen te helpen en te helen het ongebruikelijke kenmerk zijn van slechts enkelen –onwaar is.

Deze vuistregels zijn bedoeld als suggestie, niet als gezaghebbend. Het is aan ieder van ons om voor onszelf de waarheid te onderscheiden, en het geloof te hebben dat, met de woorden van Robert Browning, “er in ons allen een innerlijk centrum is, waar de waarheid in haar volledigheid verblijft”.

Doch het is niet voldoende om het onderscheid tussen de waarheid en onwaarheid te vinden. De uitdaging bestaat er in om de waarheid te bekrachtigen in ons handelen. En dit is ook waar leiderschap in de media niet alleen belangrijk is, maar mooi vanzelfsprekend. De vele NGO’s en organisaties van de burgermaatschappij die de laatste 200 jaren of zo zijn opgekomen, en in het bijzonder sinds het einde van de tweede wereldoorlog, zijn naar het internet gegaan met een doel en kundigheid, om de mensen van goede wil te motiveren en te activeren door middel van e-mails, tweets, video clips en een weelde aan petities. Hoe effectief deze online petities zijn, daar valt over te praten. Er wordt gezegd dat een persoonlijk geschreven brief meer impact heeft dan duizend e-mails met dezelfde woorden er in. Niettemin is het een kracht ten goede en belicht de zorgen die miljoenen mensen voelen over vele onderwerpen waar de mensheid vandaag voor geplaatst staat.

Een ander gebied waar de media, en in het bijzonder de digitale media, een sterke leiding nemen is in de wijdverspreide verbreiding van kennis en wijsheid. Lezingen en artikelen over elk voorstelbaar onderwerp zijn beschikbaar om te lezen en er over na te denken. Academische artikelen en discussieforums kunnen worden doorgenomen. Alle heilige teksten in de wereld kunnen met een muisklik gelezen worden. De grootste muziek, poëzie, literatuur en kunst van de wereld zijn nu beschikbaar voor een toenemend gedeelte van de mensheid. Volgens de statistieken van Internet World Stats kan nu de helft van de mensheid zich met het internet verbinden. Dit is een groei van 933,8% sinds 2000. Binnen enkele jaren zal bijna iedereen toegang hebben tot de gehele menselijke ervaring, verbeelding, creativiteit, kennis en waarheid. Dit is een verbazingwekkende werkelijkheid, zeker als we bedenken hoe kennis werd beheerst en gecensureerd door de religies en politieke instellingen. De beschikbaarheid van al deze creatieve gedachten maakt het meer dan ooit mogelijk om door de waarheid zelf te worden geleid.

Boekbespreking:

John Bunzl & Nick Duffell. The Simpol Solution. Peter Owen, London, 2017. 

In The Simpol Solution beschrijven John Bunzl en coauteur Nick Duffell met een doordringende helderheid, de belangrijkste belemmeringen om wereldproblemen op te lossen, namelijk, de kracht van Afbrekende Wereldwijde Concurrentie [Destructive Global Competition (DGC)]. Zij tonen aan hoe dit voorkomt dat regeringen de nodige veranderingen aan de nationale politiek doorvoeren en dit over een hele reeks onderwerpen, omdat de regeringen vrezen dat dit hen een betekenisvol nadeel zal opleveren ten opzichte van de andere landen. Bunzl en Duffell argumenteren overtuigend dat de erkenning van deze situatie, en het realistische aanpakken van een plan om dit tegen te gaan, wordt belemmerd door belangrijke psychologische blinde vlekken die de regeringen zowel als de burgers treffen. De suggestie is dat, om voorbij die blinde vlekken te komen, van ons gevergd wordt om door de vijf stadia van het rouwproces te gaan die door Elisabeth Kübler-Ross worden aangereikt, en het is pas dan dat de nood, om van een door een natie-gerichte en beheerste context over te gaan naar een nieuwe wereldgerichte en beheerste context, volledig kan worden aanvaard.

Om gecompliceerde kwesties voortgang te laten maken tonen Bunzl en Duffell aan hoe de krachtige onbewuste krachten die onze behoefte aan identiteit organiseren dit aanvaardingsproces kunnen blokkeren. Door gebruik te maken van de inzichten van een aantal psychologen, en het benaderen met het model van Ken Wilber [All Quadrant All Levels (AQAL)], schetsen ze niveaus van bewustzijn waar alle individuen en verenigingen doorheen gaan. Een wereldgericht perspectief is enkel toegankelijk op het tweede niveau van het ontwikkelingsproces. Op het ogenblik gaan vele maatschappijen door de moeilijke overgang heen van het eerste naar het tweede niveau.

Dan schetsen Bunzl en Duffell een strategie om een politiek van wereldgerichtheid tijdens de overgang mogelijk te maken. De strategie stelt tien criteria voor een effectieve actie vast, en de auteurs tonen aan hoe de Simpol Solution (oplossing), een platform van een burger-geleid wereldbeleid, kan bijdragen. De instrumenten worden aangegeven om burgers in staat te stellen om politieke druk uit te oefenen op hun vertegenwoordigers, en om hen aan te moedigen het wereldbeleid te steunen dat tegelijk door alle landen zal worden aangenomen. Bunzl en Duffell besluiten dat de verandering, van een concurrentiële naar een samenwerkende benadering van de wereldthema’s voor de volgende fase van onze evolutionaire reis als soort nodig is.

IMAGE CREDITS:

Max Rive - https://500px.com/photo/127029019/
Whooping Cranes - US Fish and Wildlife Service (Public Domain)
The Helm of Leadership -  World Goodwill
Lincoln Memorial - Another Believer, Wikimedia (Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0)